मानिसको आफ्नै सोच हुन्छ। कोही कामको खोजीमा विदेश जान्छन् त कोही विदेशबाट फर्किएर पनि स्वदेशमै केही गरिरहेका हुन्छन् । कोही रहरले काम गर्छन् त कोही बाध्यताले धेरैजसो चाहिँ बाध्यताले नै जस्तो काम पनि गरिरहेका हुन्छन् । परिवार पाल्नको लागि सबैले केही न केही काम गर्नैपर्ने बाध्यता सबैमा हुन्छ । 

पाँचथर घर भएका ३९ वर्षिय जयकुमार राई करिब ६ महिना पहिले काठमाडौँ आएका हुन् । काठमाडौँमा केही काम गर्ने सोच बनाएर आएका उनले कामको खोजीमा धेरै भौतारिनु पर्यो । कामको लागि कहिले जब सेन्टरमा गए त कहिले कहाँ । आएको २ महिना त उनलाई कोठा भाडा तिर्न पनि धौधौ भयो । अब के गर्ने के नगर्ने भन्ने कुरा सोच्नै सकेनन् । जागिर खोज्दा केही नपाएपछि उनको दिमागमा चिया बनाएर बेच्ने सोच आयो । अनि सुरु गरे चिया बनाएर बेच्न । 

उनी भन्छन्, “गाउँबाट कामको शिलशिलामा हिँडेको थिएँ । तर काम पाइएन । काठमाडौँमा बस्नको लागि केही त गर्नै पर्यो त्यसैको लागि दुःखसुख गरिरहेको छु । काठमाडौँ आएको ६ महिना मात्र भयो । पहिला काठमाडौँ आएको २ महिनासम्म त के गर्ने के नगर्ने भनेर सोच्नै सकिनँ । कोठा भाडा तिर्नै धौ धौ पर्यो । काम कति खोजें कति । जब सेन्टरमा पनि कुरा गरें तर त्यहाँ त पैसा तिर्नुपर्ने रहेछ । अनि केही गर्दा पनि नभएर अहिले चिया बेच्न थालेको ४ महिना भयो ।”

चिया बेच्नका लागि उनी विहान उठेर चिया तयार पारेर एयरपोर्टमा जान्छन्, अनि बेलुका  पशुपतिमा । सुरु सुरुमा चिया बनाएर कहाँ बेच्ने उनलाई केही थाहा थिएन । बाटोमा हिँड्ने मान्छे होस् या बस्ने सबैलाई सोधे उनले चिया पिउँने भनेर । पहिला जब सेन्टरमा काम खोज्न गएपछि पनि केही नभएपछि उनले एक ठाउँमा काम गर्न त थाले तर त्यहाँ पनि पैसा नदिएका कारण त्यो काम नै छाडिदिए । भन्छन्, “काठमाडौँ आएर बस्न त बसेँ, तर कोठा भाडा तिर्नै गाह्रो भयो । एउटा ठाउँमा काम गर्न गएको महिनामा पैसा पनि नदिने । पैसा नदिएपछि त परिवार भएको मान्छेलाई गाह्रो हुन्छ । त्यही भएर खानका लागि त केही गर्नु पर्छ, सोचिरहेको थिएँ दिमागमा अनि बरु मैले चिया बेचेँ भने राम्रो हुन्छ होला भनेर  चिया बेच्न थालेँ । कसले के भन्छ केही सोचिनँ ।”

जयकुमार राईले पनि जीवनमा धेरै दुःख गरे । गाउँघरमा हुँदा पनि कहिले भैंसी पालेर दुध बेचे त कहिले तरकारी खेती गरे । त्यति गर्दा पनि नभएर उनी विदेश पनि गए । तरकारी खेती गर्दा राम्रो उत्पादन भए पनि बजार भाउ नै नभएका कारण उनी विदेश जान बाध्य भए ।

चिया कहाँ गएर बेच्ने कसलाई बेच्ने केही थाहा नभएका उनले बाटो, मन्दिर, रोडको जाम सबैमा लगे । तर कसले खान्थ्यो र जहाँ पायो त्यहीँ । बेलुका विक्री नभएर सबै खेर जान्थ्यो । तर त्यो चियालाई खेर जान नदिनको लागि उनले मन्दिरमा बसेका अपाङ्गता भएका र सडकको छेउमा भएका बृद्धबृद्धालाई बाँड्दै आउँथे । उनी भन्छन्, “सुरुमा कति खेर जान्थ्यो । नजानेर कहाँ लाने कसले खान्छ भनेर थाहा पनि थिएन । बाटोमा हिँड्ने मान्छेलाई चिया खाने भनेर सोध्दै हिँड्थे । थाहा नै हुँदैन थियो । बसेको मान्छेलाई पनि सोध्थेँ । जस्तोलाई पनि सोधेर हिँडे ।”

जय राईको पहिलो दिनमा २ सय रुपैयाँ मात्र कमाई भएको थियो । एक दिनमा २ सय रुपैयाँमात्र कमाइ भएपछि फेरि उनको मन बदलियो । यो काम गर्दा पनि नहुँने रहेछ भनेर फेरि मनमा निराशा पलायो । फेरि हार पनि मानेन् । भन्छन्, “चिया बेचेको पहिलो दिनमा मेरो कमाइ २ सय रुपैयाँ मात्र भएको थियो । अनि यसले पनि नहुने रहेछ भनेर हार मानिसकेको थिएँ । काठमाडौँमा बस्नको लागि दिनको यतिले पुग्दैन जस्तो लाग्यो । फेरि हरेश पनि खाइनँ । पहिला नराम्रो पछि राम्रो पक्कै पनि आउँछ भनेर निरन्तर गरिरहेँ । पछि पछि विस्तारै दिनको ५/६ सय रुपैयाँ हुँदै गयो । मैले यहाँबाट एउटा शिक्षा चाहिँ पाएँ, जुन काम गरिरहेको छ त्यो कामलाई निरन्तरता चाहिँ दिनै पर्ने रहेछ हार मान्न नहुने रहेछ । त्यसमै सफलता पाइने रहेछ । त्यसैले मैले पनि हार मानिनँ ।”

राईलाई पशुपतिमा बाहिर मागेर बसेका र अपाङ्गता भएका व्यक्तिलाई निःशुल्क चिया दिन पाउँदा मनमा आनन्द आउँछ । मन शान्ति हुन्छ । भन्छन् “मलाई चिया बेच्दा एउटा राम्रो पाटो चाहिँ के लाग्छ भने जो मान्छे अपाङ्गता भएको हुन्छ त्यस्तोलाई चिया दिन पाउँदा धेरै खुशी लाग्छ । ऊसँग पैसा हुँदैन तर खान मन लागेको हुन्छ । उनीहरुलाई दिन पाइयो भने त मन पनि आनन्दित हुन्छ । पैसाभन्दा पनि उनीहरुलाई सेवा गर्यो भने त्यतिबेला सबैभन्दा खुशी लाग्छ । मरेर अरुले गरिदिएको दानभन्दा बाँचुन्जेल आफूले गरेको सेवा नै राम्रो हुन्छ ।”

चिया बेच्न जाँदा कसैले केही भने पनि उनलाई केही फरक पर्दैन । किनकी उनलाई थाहा छ दुःख नगरी कोही पनि माथि पुग्न सक्दैन भनेर । भन्छन्, “पहिला नै सम्पन्न भएर कोही आउँदैन, सबैको आआफ्ना दुःख हुन्छन् । आआफ्नो दुःख गरेर आएको हुन्छ । एकैचोटी ठूलो ठाउँमा कोही पनि पुग्दैन ।”

जयकुमार राईले पनि जीवनमा धेरै दुःख गरे । गाउँघरमा हुँदा पनि कहिले भैसी पालेर दुध बेचे त कहिले तरकारी खेती गरे । त्यति गर्दा पनि नभएर उनी विदेश पनि गए । तरकारी खेती गर्दा राम्रो उत्पादन भए पनि बजार भाउ नै नभएका कारण उनी विदेश जान बाध्य भए । भन्छन्, “सहरमा काम गर्न थाल्यो भने जिस्क्याउँछन् । गाउँमा गर्नका लागि केही छैन । सागसब्जी उत्पादन गर्यो राम्रो बजार भाउ पाउँदैन । पहिला मैले पनि गरेको हो, तरकारी खेती पनि गरेँ । भैंसी पालेर दूध पनि बेचेँ तर त्यही हामीले लगेको दूध नै तिनीहरु जाँचेर मात्र लिन्छन् । अनि विदेशबाट चाहिँ जस्तो पनि ल्याउँछन् । अनि नेपालमा बनेको भन्दा अलिक सस्तोमा पाएपछि किन्न जाने त सबैले त्यही हो । यहाँ उत्पादन भएको सबै कुहिएर जान्छ । देशमा कृषि व्यवसाय गर्छु भन्ने युवालाई राम्रो तरिकाको सुविधा दिएर उसलाई निव्र्याजीमा लगानी गर्न दिने हो भने देशका युवा कहिँ जानु पर्दैन यहीँ छ पैसा । कतिपय विदेश गएर घरविहिन पनि भएका छन् ।”

सबैले जागिर नै खानुपर्छ भन्ने छैन। आफूले गर्न सक्ने जे काम गर्दा पनि हुन्छ । तर राम्रो हुनु पर्यो । म पनि गर्दै गर्छु यस्तै काम । पछि पछि एउटा सानो क्याफे खोल्ने सोचमा छु ।

उनी विहान विहान एयरपोर्टमा चिया लिएर जाँदा विदेश जानेको भिड देख्छन्। त्यस्तो विदेश जानेको भिड लागेको देख्दा उनको मनमा चिसो पस्छ । भन्छन्, “म पनि पहिला विदेश गएर आएको हो । त्यो विदेशको दुःख सम्झिँदा हामी नेपाली हुनुको कुनै अर्थ हुँदैन जस्तो मलाई लाग्छ । धितो राखेर ऋण लिएर विदेश जाउँला, फेरि डुबिएला, र परिवार विचल्ली होला । त्यो सबै कुरा सोच्नुपर्छ ।”

जय देशमा राम्रो सोच्ने कोही नभएको कुरामा गुनासो गर्छन् । उनी हरेक उत्पादन देशमै होस्, बाहिरबाट ल्याउन नपरोस् भन्ने अपेक्षासमेत राख्छन् सरकारसँग । भन्छन्, “सडकमा बसेर आफ्नो जिविकोपार्जन गर्नेहरुलाई त नगर प्रहरीले कुटेर खेद्छ। सामान पनि सबै फालिदिन्छ । यहाँ त ठूला ठूलाहरुको पैसा पहुँच हुनेको लागि मात्र रहेछ व्यापार ।”

पहिले व्यापार नभए पनि अहिले उनको व्यापार राम्रो भएको छ । कहाँ कसले खान्छ भनेर उनलाई सबै थाहा भैसक्यो। सबैकुराको खर्च कटाएर उनी दिनको विहान बेलुका गरेर ९ सयदेखि १ हजारसम्म फाइदा बसाउँछन्। उनी भन्छन्,“ दिनको नाफा त धेरै हुँदैन । तर पनि धेरैजसोले चिनेको मान्छेले कति राम्रो काम गर्नुभएको । राम्रो छ गर्दै जानुस्, भन्नुहुन्छ । त्यतिबेला एकदम खुशी लाग्छ । कसैले बाटोमा चिया माग्छन् अनि खाएर हिँड्छन् । पैसा छैन भने छैन भन्दा पनि हुन्छ म छाडिदिन्छु तर खाएर केही नभनी चुपचाप हिँड्दा त कस्तो कस्तो लाग्छ ।”

उनलाई बाटोमा हिँड्दा कोही कोहीले के चिया बेचेको होला भनेर हाँस्छन् । तर उनी केही भन्दैनन् । कुनै पनि काम गर्दा मानिसले उसलाई हौसला र प्रेरणा पायो भने राम्रो हुने उनी बताउँछन् । भन्छन्, “उसले गरेको कामलाई मजाक बनाएर उडायो भने उसले त्यो काम छाडेर नराम्रो काममा जान्छ । बाँच्नका लागि केही काम गर्नुपर्छ । त्यो काम गर्दा पनि उसले राम्रो प्रतिक्रिया पाएन भने उसले कि चोर्छ कि नराम्रो कामतिर लाग्छ । यो कुरालाई सरकारले कहिले पनि सोचेन । सबैले जागिर नै खानुपर्छ भन्ने छैन। आफूले गर्न सक्ने जे काम गर्दा पनि हुन्छ । तर राम्रो हुनु पर्यो । म पनि गर्दै गर्छु यस्तै काम । पछि पछि एउटा सानो क्याफे खोल्ने सोचमा छु ।”