ऐतिहासिक एवं पुरातात्त्विक महत्त्वको दृष्टिकोणले परिचित भक्तपुर जिल्लाका ४ वटा नगरपालिकामध्ये चाँगुनारायण नगरपालिकाको बेग्लै महत्त्व छ । २०७३ सालको फागुन २७ गते साबिकको चाँगुनारायण नगरपालिका र नगरकोट नगरपालिकालाई समेटेर चाँगुनारायण नगरपालिका घोषणा गरिएको हो । ९ वटा वडा रहेको नगरपालिकाको केन्द्र भने खरिपाटीमा छ । पूर्वमा मण्डन देउपूर, पश्चिममा कागेश्वरी मनोहरा र  मध्यपुर ठिमी, उत्तरमा शंखरापुर नगरपालिका र दक्षिणमा सूर्यबिनायक र भक्तपुर नगरपालिकाले घेरिएको चाँगुनारायणमा १२ हजार ९७० घरधुरी छन् । जसमा ६० हजार हाराहारीमा जनसंख्या छ । लिच्छवीकालीन धार्मिक, सांस्कृतिक ऐतिहासिक एवं पर्यटकीय दृष्टिले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण र विश्व सम्पदा सुचीमा सुचीकृत श्री चाँगुनारायण मन्दिर रहेकोले पनि यो नगरपालिकाको महत्त्व छुट्टै छ ।

गरिबी र बेरोजगारीको अन्त्य 

नेपालमा अहिले पनि करिब १७ प्रतिशत मानिस गरिबीको रेखामुनी छन् । उनीहरूको जीवनस्तर उकास्न आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक पक्षको बृहत्तर विकासका लागि नगरपालिकाले विशेष योजना ल्याएको छ । वार्षिक कार्यक्रम र बजेटमा नै समावेश गरेर यस नगरपालिकाले मेयरसँग उद्यमशीलता कार्यक्रम नै सञ्चालन गरिरहेको छ । यो कार्यक्रम देशका अन्य ७ वटा नगरपालिकाले समेत अनुसरण गर्नु आफैँमा सुखद पक्ष पनि हो । नगरपालिकाले गरेको सर्वेक्षणमा कृषि, रेमिट्यान्स, व्यवसाय र दैनिक ज्यालादारी गर्ने तथ्याङ्क संकलन गर्दा दश हजार भन्दा बढी आम्दानी गर्नेको संख्या बढी पाइएको थियो । बेरोजगारी अन्त्य गर्दै स्वदेश मै आत्मनिर्भर हुन प्रेरित गर्ने उद्देश्य बोकेको यो कार्यक्रम नगर भित्र प्रभावकारी रहेको छ । 

नमुना कार्यक्रममा बचत खाता छोरीको सुरक्षा जीवन भरीको 

नेपालमा अझैँ पनि छोरीहरूले पढ्न हुन्न भन्ने मानसिकता कतै न कतै रही आएको पाइन्छ । विद्यालय भर्ना हुन नपाउने, गुणस्तरीय शिक्षामा छोरा सहर पहुँच नहुने, विद्यालयको पढाई बीचमा नै छाड्नु पर्ने, उच्च माध्यमिक शिक्षा लिन उचित वातावरण नहुने लगायत समस्या अझैँ पनि कायम छ । यसप्रकारको समस्या नगरपालिकामा पनि कायम छ । आजको प्रतिस्पर्धी युगमा महिलाहरूको शिक्षामा समान पहुँच पुर्‍याउँदै उनीरुको सशक्तीकरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने विषयमा नगरपालिका सजग छ । छोरीहरूलाई शिक्षामा सबल बनाउने मुख्य उद्देश्य बोकेर चाँगुनारायण नगरपालिकाले बचत खाता छोरीको सुरक्षा जीवन भरीको कार्यक्रम सञ्चालनमा ल्याएको छ । आफ्ना छोरीको नाममा खोलिएको बैंक खातामा नगरपालिकाले वार्षिक चार हजार रुपैयाँ जम्मा गरिदिँदै आएको छ । १२ कक्षा अध्ययन गरेपछि सो रकम उच्च शिक्षाका लागि छात्राले प्रयोग गर्न पाउने पाउनेछन् । सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययनरत कक्षा १२ सम्मका ३५ वटा विद्यालयका छात्राहरू यो कार्यक्रममा सहभागी हुनु आफैँमा उपलब्धिमूलक छ  ।

शतप्रतिशत बालबालिका विद्यालय भर्ना 

चाँगुनारायण नगरपालिकाको सफल अभियानमा शतप्रतिशत बालबालिका विद्यालय भर्ना कार्यक्रम पनि हो । कमजोर आय स्तर भएका तथा कृषि र पर्यटनको क्षेत्रमा काम गर्ने अभिभावकका बालबालिका विद्यालय भर्ना नहुने समस्या नगरपालिकामा व्याप्त थियो । यसमा सुधार ल्याउँदै विद्यार्थी भर्ना प्रतिशत शतप्रतिशतमा पुर्‍याउनु नगरपालिकाको उपलब्धि हो । 

बालमैत्री स्थानीय शासन 

बालबालिकालाई अधिकार सम्पन्न बनाउनु उनीहरूको भविष्य सुनिश्चित गर्नु पनि हो । आजको दिनमा बालमैत्री वातावरण बनाउन सके भोलिको समाजको बलियो आधार तयार गर्न सकिन्छ । यही विषयलाई ध्यानमा राखेर नगरपालिकाले बालबालिका केन्द्रित योजना, बालबालिकाको संस्थागत सहभागिता तथा सुनुवाइ, बालबालिकाका लागि आवश्यक लगानी सुनिश्चित गर्न बालमैत्री स्थानीय शासन प्रणाली अवलम्बन गरेको छ । नगरपालिकाले बालमैत्री स्थानीय सरकार समितिको गठनसहित बाल बचाउ, बाल संरक्षण र बाल विकास कार्यक्रम अघि ल्याएको छ । कार्यक्रम प्रभावकारी हुँदै गएपछि नगरपालिकामा नियमित जन्म दर्ताको क्रम बढेको छ भने सबै विद्यालयमा बाल क्लब गठन, वडा नागरिक मञ्चमा बालबालिकाको प्रतिनिधित्व, सामुदायिक क्लिनिक र खोप केन्द्र सञ्चालनमा उल्लेख्य प्रगति भएको छ । 

सूचना प्रविधिमा अब्बल

चाँगुनारायण नगरपालिका सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा अब्बल नगरका रूपमा स्थापित छ । वार्षिक १ करोड ६० लाख रुपैयाँ बजेट उसले सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा मात्रै छुट्याउँदै आएको छ । प्रविधिको क्षेत्रमा अमेरिकाको न्यूयोर्क, क्यानाडाको विनिपेग, इजरायलको विरसेभासहित विश्वका विभिन्न १० वटा सहरसँग प्रविधिमा प्रतिस्पर्धा गर्न पाउनुले चाँगुनारायण नगरपालिका प्रविधिमा अब्बल छ भन्ने प्रमाणित गर्छ ।

अनुभव र सिकाइको हस्तान्तरण 

पछिल्लो समय विकास हुँदै गएको विज्ञान र प्रविधिले फरक पुस्तामा ठूलो खाडल पैदा गरेको छ । ज्येष्ठ नागरिकले आफ्नो जीवनमा थुप्रै प्रकारका सिप, क्षमता र अनुभवहरू हासिल गरेका हुन्छन् । समाज र संस्कृतिबारे छलफल गर्ने, अनुभव आदानप्रदान गर्ने, असुविधा, रोग, असहजता आदि माथि छलफल गर्दै सिर्जनात्मक ढंगबाट उपभोग गर्ने उपाय चाँगुनारायणले खोजेको छ । ज्येष्ठ नागरिक मिलन चौतारी मार्फत नगरपालिकाले समुदायमै अग्रज जेष्ठनागरिकलाई समूहमा आबद्ध गराउने उद्देश्य राखेको छ ।

पूर्ण खोप सुनिश्चित नगरपालिका 

नेपाल सरकारको पहिलो प्राथमिकतामा रहेको राष्ट्रिय खोप कार्यक्रमलाई यस नगरपालिकाले पनि उच्च प्राथमिकतामा राखेको छ । पूर्ण खोप कार्यक्रमलाई नगरपालिकाले निरन्तरता दिएको छ ।

स्वास्थ्य पूर्वाधारको निर्माण 

स्वास्थ्य क्षेत्रमा चाँगुनारायणको योजना र उद्देश्य उल्लेख्य रहे पनि पूर्वाधारको भने चरम अभाव थियो । वीर अस्पताल र मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र यही नगरपालिकामा रहे पनि सेवा प्राप्तिका लागि जनतालाई सहज भने थिएन । सम्पन्न नगरपालिकाको एउटा विम्ब स्वस्थ नागरिक पनि हुन् भन्ने कुरालाई ध्यानमा राखेर चाँगुनारायण नगरपालिकाले एक वडा, एक स्वास्थ्य चौकी र एक एम्बुलेन्सको व्यवस्था गरेको छ । आकस्मिक रूपमा बिरामी हुँदा आइपर्ने आर्थिक जोखिम कम गर्न, ६० वर्ष माथिको नागरिकलाई स्वास्थ्य सेवा पहुँच स्थापित गर्ने, विपन्न वर्गलाई स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम मार्फत स्वास्थ्य सेवालाई सरलीकरण गर्ने उद्देश्यले चाँगुनारायणले नागरिक स्वास्थ्य बिमा कार्यक्रम पनि सञ्चालनमा ल्याएको छ । 

विपत् जोखिम न्यूनीकरण 

कुनै पनि घटना जस्तो कि बाढी, पहिलो, आगलागी, हावाहुरी, चट्याङ विपद् हुन् । यस प्रकारका विपद्बाट बच्न जो कोहीको प्रयास रहन्छ । विपद् जोखिमबारेको बुझाइ, विपद् जोखिम व्यवस्थापनका लागि सुशासन सशक्तीकरण, उद्यमशीलताका लागि विपद् जोखिम न्यूनीकरणमा लगानी र प्रभावकारी प्रतिकार्यका लागि पूर्व तयारी र पहिले भन्दा बलियो र राम्रो निर्माणसहितको पुनर्लाभ, पुनः स्थापना र पुननिर्माणमा प्राथमिकता छुट्याएर नगरपालिकाले आफ्नो कार्यक्रमलाई अगाडि बढाएको छ । नगरपालिकामा यो कार्य प्रभावकारी रहेको पाइन्छ ।

पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि पर्यटकीय पदमार्ग

नगरपालिकाको प्रमुख आधार भनेकै कृषि र पर्यटन हो भन्ने कुराको हेक्का चाँगुनारायणलाई राम्रैसँग छ । विश्व सम्पदा सूचीमा रहेको चाँगुनारायणको मन्दिर, पर्यटकीय क्षेत्र नगरकोट संरक्षण तथा सम्बद्र्धनका लागि नगरपालिकाले विशेष अभियान सञ्चालन गर्दै आएको छ । 

बोजिनी ड्याम बहुउद्देश्यीय आयोजना

सामुदायिक वनको १.८७ हेक्टर क्षेत्रफल ओगट्ने गरी निर्माण भइरहेको बोजिनी ड्याम बहुउद्देश्यीय आयोजनाले नगरक्षेत्रका आर्थिक विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान गर्ने विश्वास नगरपालिकाको छ । यो ड्यामले एकातिर प्राकृतिक सौन्दर्यलाई प्रतिबिम्बित गर्छ भने अर्को तर्फ बोटिङ, साइक्लिङ लगायतका मनोरञ्जनात्मक क्रियाकलापलाई समेटेर एकीकृत पर्यापर्यको विकास गर्न सकिन्छ । बहुउद्देश्यीय परियोजना निर्माणपछि आम्दानीले सामुदायिक वनको संरक्षणमा टेवा पुग्ने, पर्यापर्यटनमा टेवा पुग्ने, स्थानीयवासीलाई रोजगारीको अवसर प्राप्त हुने, सडक, पदमार्ग, बिजुली आदिको विकास हुने विश्वास नगरपालिकाको छ । 

वन विकास र जडीबुटी खेती 

वन विकास र त्यसबाट प्राप्त हुने सहजताबारे नगरपालिका जानकार छ । त्यही भएर नगरपालिकाले वन विकासकारसाथै जडीबुटीको व्यावसायिक खेतीका लागि समेत किसानहरूलाई प्रेरित गरिरहेको छ । जडीबुटीबाट समेत मनग्गे आम्दानी लिन सकिन्छ भन्ने बुझेर नगरपालिकाले महामञ्जुश्री र बहाल तथा कालिका वन क्षेत्रमा जडीबुटी खेतीको अभ्यास सुरु गरेको छ ।

सडक तथा यातायात 

आर्थिक समृद्धि र सम्पन्न समाजको परिकल्पना त्यो बेला पूरा हुन्छ जति बेला भौतिक पूर्वाधारको विकास, ऊर्जा, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन तथा अन्य विभिन्न क्षेत्रमा उल्लेख्य परिवर्तन  सम्भव हुन्छ । आधुनिक समाज निर्माणकालागि सडक तथा यातायातको भूमिका पनि उत्तिकै रहन्छ । वैज्ञानिक यातायात सञ्चालन, वैकल्पिक ऊर्जा,मा आधारित यातायातका साधनको व्यवस्थापनले पनि विकासमा सहयोगी भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ । सडक तथा यातायातको उचित व्यवस्थापन जनताको चौतर्फी विकासको प्रमुख आधार पनि हो । शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, औद्योगिक क्षेत्रसहितका सबै आधारभूत संरचनामाथि सहज र सरल पहुँचका लागि भरपर्दो यातायात अनिवार्य छ । समाज तथा राष्ट्र विकासका लागि सडक यातायात विकासको प्रमुख अंग हो । यही कुरालाई ध्यानमा राखेर चाँगुनारायण नगरपालिकाले सडक तथा यातायातको विकासमा विशेष प्राथमिकता दिएको छ । नगर भित्रको झन्डै ४० किलोमिटर सडक कालोपत्रे भएको छ भने ३० किलोमिटर ग्राभेल भएको छ । २० किलोमिटर सडकको नयाँ ट्याक खोलिएको छ भने दुई दर्जन सडकका लागि डीपीआर भएको छ ।

खानेपानी 

हरेक जनतालाई स्वच्छ र सफा पिउने पानी पुर्‍याउने उद्देश्यले नगरपालिकाले चालु आर्थिक वर्षमा १२ हजार घरधुरीका लागि खानेपानीको पहुँच पुर्‍याएको छ । एक घर एक धारा कार्यक्रमबाट समेत ३५ सय बढी परिवार लाभान्वित भएका छन् । थप ७ वटा खानेपानी आयोजनाका लागि डिपीआर सम्पन्न भएका छन् । 

भवन तथा अन्य 

विकास निर्माणको अर्को आधारका रूपमा सरकारी तथा सामुदायिक भवन निर्माण पनि हो । चाँगुनारायण नगरपालिका नगर कार्यपालिकाले आफ्नो प्रशासकीय भवन निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुर्‍याएको छ । स्वास्थ्य चौकी, नगर अस्पताल, सामुदायिक विपद् परिचालन केन्द्र, सार्वजनिक शौचालयहरू निर्माणको क्रममा छन् भने वडा कार्यलयहरुको डीपीआर तयार भएको छ ।

दिगो विकासको लक्ष्य 

दिगो विकासका लक्ष्यहरू प्रत्यक्ष रूपमा जनताको आकांक्षासँग जोडिएको हुन्छ । चाँगुनारायण नगरपालिकामा लिगो विकास लक्ष्य कार्यान्वयनको समग्र अवस्था उत्साजनक छ । पालिकामा गरिबीको रेखामुनी रहेका परिवार एक प्रतिशतमा सीमित छ । सन् २०३० सम्ममा गरिबीको रेखामुनी रहेको जनसंख्याको प्रतिशत १८.७ प्रतिशतबाट ५ मा झार्ने सरकारको लक्ष्यमा नगरपालिका दृढ रहेको छ । गरिबी न्यूनीकरणमा कृषि क्षेत्रमा देखिएको उत्साहले पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । कृषिसम्बन्धी विभिन्न नीति तर्जुमा गरी नगरपालिकाले कार्यान्वयनमा ल्याएको छ । भू उपयोग नीति कार्यान्वयनमा छ । बढ्दो सहरीकरणको चापले संरचना निर्माणको दबाब अनुभूति गरेपनि नगरपालिकाले कृषि क्षेत्रको विकासका लागि सिँचाइ आयोजना, बजार प्रवर्द्धन, तरकारी संकलन केन्द्र, माटो परीक्षण, कृषिमा आधुनिकीकरण, मल बिउको व्यवस्थापन लगायतलाई प्राथमिकता दिएको छ । गरिबी न्यूनीकरणका लागि रोजगारीमा वृद्धि, उद्यमशीलतामा वृद्धि हुनेगरीका कार्यक्रम पनि ल्याएको छ । 

पालिका भित्रका जनतालाई उन्नत, पोषणयुक्त र निरन्तर खाद्यान्न उपलब्ध हुने अवस्थाको परिकल्पना गर्दै नगरपालिकाले भोकमरीको अन्त्य गर्ने, खाद्य सुरक्षा तथा उन्नत पोषण हासिल गर्ने र दिगो कृषिको प्रवर्द्धन गर्ने लक्ष्य लिएको छ । 

स्वस्थ जीवनको सुनिश्चितता, स्वास्थ्य सेवामा पहुँच, समावेशी, न्यायोचित र गुणात्मक शिक्षा लगायत कार्यक्रममा पनि नगरपालिकाले उल्लेख्य प्रगति गरेको छ ।