अहिले सामाजिक सञ्जालमा धेरै तातिएको विषय हो- महोत्तरीकी नेहा चौधरीको व्यथाको कथा । फेसबुकमा लामो स्टाटस लेखेकी नेहाको यस विषयले अहिले सामाजिक सञ्जाल भरिएको छ । प्रेम अनि सामाजिक परम्परा अनुसार विवाह । विवाह पछि दाइजो नल्याएको भन्दै कुटपिट । कुटपिटपछि सम्बन्धबिच्छेदको मुद्दा । सम्बन्धबिच्छेद गर्दा नेहालाई सम्पत्ति दिनुपर्छ भनेर उनका श्रीमानको सम्पत्ति बहिनीहरुको नाममा बकस गरिएको । 
 
दाइजोको कारण हिंसामा पर्ने उनी एक्ली महिला भने होइनन् । दाइजोको निहुँमा कुटपिट,एसिड आक्रमण तथा जिउँदै जलाएका घटनाहरु समेत बारम्बार सार्वजनिक भइरहेका छन । तर समाजमा प्रतिष्ठित मानिने चिकित्सा पेसा अँगालेका उनका श्रीमानले उनीमाथी दाइजोको लागि कुटपिट तथा सम्बन्धबिच्छेद नै गर्न खोज्नु भनेको कहाँसम्मको अनैतिक कार्य हो ? आखिर कहिले बन्द हुन्छ महिला हिंसा ? किन नेपाली समाज अझै परिवर्तनको बाटोमा हिँडिरहेको छैन ?  

नेहाका बुवाले पंकजलाई पढ्दा लागेको सबै खर्च व्यहोरिदिए । त्यति मात्र होइन नेहाका बुवाले केटा पक्षलाई ५१ लाख रुपैयाँ, २० तोला सुन, टीभी, दराज फर्निचरसहितको सरसमान समेत दाइजोको रुपमा दिएका थिए । तर नेहा निरन्तर दाइजो नल्याएको निहुँमा घरपरिवारको हिंसामा पर्दै आइन् । 

आठ महिना अघि विवाह बन्धनमा बाधिँएकी नेहाले आफूले माया गरेको मान्छेसँग हासी खुसी जीवन बिताउँछु, सुख–दुखको साथी बन्छु, जस्तो समस्या परेपनि सँगै रहन्छु भन्ने सोचेकी थिइन् । तर, उनले सोचेजस्तो भएन । चार वर्ष अगाडि काठमाडौंको टाइम्स कलेजमा ११ कक्षामा पढ्दा उनको महोत्तरीकै रामगोपालपुर नगरपालिका–५ का पंकज चौधरीसँग प्रेम सम्बन्ध भएको उनले फेसबुक स्टाटसमा उल्लेख गरेकी छिन् । पंकज एमबीबीएस डाक्टर हुन् । घर परिवारको राजी खुशीमा उनीहरुले २०७८ फागुनमा विवाह गरे । नेहाका बुवाले पंकजलाई पढ्दा लागेको सबै खर्च व्यहोरिदिए । त्यति मात्र होइन नेहाका बुवाले केटा पक्षलाई ५१ लाख रुपैयाँ, २० तोला सुन, टीभी, दराज फर्निचरसहितको सरसमान समेत दाइजोको रुपमा  दिएका थिए । माइतीले रिनधन गरेरै भएपनि सक्दो दाँइजो दिएका थिए । तर नेहा निरन्तर दाइजो नल्याएको निहुँमा घरपरिवारको हिंसामा पर्दै आइन् । 

श्रीमान् एमबीबीएस डाक्टर । काठमाडौंको चर्चित अस्पताल ग्राण्डी र नर्भिकमा काम गर्ने । नेहालाई घरायसी किनमेलको कुनै चिन्ता थिएन । विवाह गरेको दुई महिनासम्म ठिकठाक रहेको नेहाको घरवार एक्कासी बिग्रिन थाल्यो । घर परिवार सबैबाट घृणाको सिकार र अपहेलित हुन थालिन् । घर परिवारबाट हेला भएकी उनले श्रीमान्बाट झिनो आश राखेकी थिइन् । तर त्यो सबै आशा निरासामा परिणत भयो । उनका श्रीमान्ले पनि बारम्बार दाइजोको दबाव दिन थालको र त्यसपछि कुटपिट समेत गर्न थालेको उनले फेसबुकमार्फत सार्वजनिक गरेकिछिन् । आफ्नो बिहेका र उनलाई कुटपिट गरी निलडाम बनाएका तस्बिरहरु उनले फेसबुकमा छरपष्ट गरेकी छिन् । 

उनी लेख्छिन्-

दाइजोका कारण हिंसामा पर्ने नेहा एक्ली महिला भने होइनन् । उनीजस्ता हजारौं महिलाहरु विभिन्न किसिमका हिंसामा पर्दै आएका छन् ।

महिला हक अधिकारका लागि क्रियाशील राष्ट्रिय महिला आयोगको तथ्यांकअनुसार २०७८ साउन १ गतेदेखि २०७९ असार मसान्तसम्म देशैभर महिला हिंसाका १ हजार ४ सय ६४ उजुरी दर्ता भएका छन् ।

महिला हक अधिकारका लागि क्रियाशील राष्ट्रिय महिला आयोगको तथ्यांकअनुसार २०७८ साउन १ गतेदेखि २०७९ असार मसान्तसम्म देशैभर महिला हिंसाका १ हजार ४ सय ६४ उजुरी दर्ता भएका छन् । तीमध्ये सबैभन्दा बढी बागमती प्रदेशमा १२७६ उजुरी दर्ता भएका छन् । सबैभन्दा कम सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ९ ओटा उजुरी दर्ता भएका छन् । दाइँजो सम्बन्धि मुद्धामा मात्र १४ वटा उजुरी परेका छन् ।  
देशको राजधानी तथा सबैभन्दा विकसित ठाउँमा समेत धेरै संख्यामा महिलाहिंसाका मुद्धा दर्ता हुनु विडम्बनाको विषय हो । तर अर्को हिसाबले हेर्दा सहरका महिलाहरुमा हिंसा सहनु हुन्न भन्ने चेतनाको विकास भएको रुपमा पनि बुझ्न सकिन्छ ।

महिला हिंसा समाजको त्यो कुरुप तस्वीर हो जसले महिलालाई मान्छेका रुपमा सामान्य अधिकारको उपभोगबाट पनि बञ्चित बनाइरहेको हुन्छ । अहिले हामी विज्ञान र प्रविधिको युगमा छौँ । जटिलभन्दा जटिल कामपनि प्रविधिको माध्यमबाट सरल र सहज ढंगले भइरहेका छन् । तर यही प्रविधिको युगमा महिलामाथिको हिंसाको प्रकृति र प्रवृत्ति भने झन्झन् चरम र निकृष्ट तरिकाबाट हुँदैछ ।

विवाह गर्दा दाइजो बेहुलीतर्फबाट बेहुलालाई उपहारको रुपमा दिइन्छ । बेहुली तर्फले दिएको दाइजो हलुका ढंगले लिएको देखिएता पनि त्यसको पीडा स्वयं भोग्नेलाई मात्र थाहा हुन्छ । दाइजोले सदियौँदेखि समाजमा एक कुप्रथाको रूपमा जरा गाडेको छ ।

कुनै समय पहाडमा बुहारीसँगै दाइजोस्वरूप भित्रिने तामाका गाग्री, ताउलो तथा थाल कचौरा बेहुलाको घरको प्रतिष्ठा बन्थे । अहिले दाइजोको स्वरुप फेरिन थालेको छ । दराज, सोफा, टिभी फ्रिज हुँदै सवारी साधनसम्मको माग हुने गरेका समाचार आउने गरेका छन् । सुनचाँदी गरगहना र मनग्गे नगद पनि दाइजोको रुपमा माग हुने गरेको छ । 

विवाह गर्दा दाइजो बेहुलीतर्फबाट बेहुलालाई उपहारको रुपमा दिइन्छ । बेहुली तर्फले दिएको दाइजो हलुका ढंगले लिएको देखिएता पनि त्यसको पीडा स्वयं भोग्नेलाई मात्र थाहा हुन्छ । दाइजोले सदियौँदेखि समाजमा एक कुप्रथाको रूपमा जरा गाडेको छ । नेपालको तराई मधेसका कतिपय ठाउँमा त झन केटाको पढाइ र जागिरलाई समेत दाइजोको मानकका रूपमा लिने गरेको पाइन्छ । जति धेरै पढाइ वा जागिरको कमाइ, उति नै धेरै दाइजो । दाइजो प्रथा नराम्रो हो भन्ने थाहा हुँदाहुँदै पनि यो प्रथाले समाजमा दीर्घकालसम्म पिरलो निम्त्याइरहने देखिएको छ । 

राष्ट्रिय महिला आयोगकी प्रवक्ता चमिला भट्टराईका अनुसार शिक्षित तथा प्रतिष्ठित मानिसहरुबाट नै बढी हिंसा हुने गरेको तथ्यांकले देखाउँछ ।

उनका अनुसार गाउँमा भन्दा शहरी तथा शिक्षित क्षेत्रमा हिंसा बढी हुने गर्छ । सबैभन्दा धेरै मानसिक हिंसाका उजुरीहरु आउने गर्छन् । यसको न्युनीकरणका लागि विद्यालय स्तरमा नै जनचेतनाका कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्नुपर्ने र चेतना जगाउनु पर्ने उनको तर्क छ । नेपाली समाजमा हालसम्म महिला हिंसाका घटना धेरै हुने गरेको पाइएको छ । त्यसो त समाजमा पुरुष हिंसाका घटना पनि बाहिर आउन थालेका छन् । तर यो दर भने महिला हिंसाको दाँजोमा निकै कम रहेको मानिएको छ । देशमा हिंसा कम गर्न सर्वप्रथम आफ्नै घरबाट शुरु गरे मात्र समाज र सिंगो देश परिवर्तन हुनसक्ने उनी बताउँछिन् ।