विदेशमा उच्च शिक्षा लिने विद्यार्थीको संख्या बढिरहँदा विद्यार्थीको उडानमा नयाँ आयाम थप्ने काम एजुकेसन कन्सल्टेन्सीले गरिरहेका छन् । एजुकेसन कन्सल्टेन्सीमा पछिल्लोसमय भित्रिएको विकृति र तिनको कारण साथै त्यसको समाधान कसरी गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा यती बेला चासोको विषय बनेको छ । काठमाडौंको पुतलीसडकमा रहेर विद्यार्थीलाई परामर्श दिँदै आएको युक्यान एजुकेसन कन्सल्टेन्सीले यस क्षेत्रमा कसरी कम गरिरहेको छ, विद्यार्थीले युक्यानबाट के शिक्षा लिइरहेका छन्, युक्यानले कुन-कुन क्षेत्रमा काम गर्छ लगायतका विषयमा हामीले संस्थाका प्रबन्ध निर्देशक निरञ्जन पन्तसँग कुराकानी गरेका छौँ । प्रस्तुत छ, निर्देशक पन्तसँग केन्द्रबिन्दुले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः 

युक्यानको स्थापना हुनुको पछाडी कुन तत्वको प्रभाव छ ? कुन उद्देश्यले यो संस्थाको स्थापना गर्नुभएको थियो ?

-युक्यान कन्सल्टेन्सी सन् २०११ बाट सुरु भएको हो । म युकेबाट फर्किएपछि गलत मार्गदिशा पाइरहेका विद्यार्थीहरूलाई बाटो देखाउने उद्देश्यले युक्यान सुरु भएको हो । सन् २००९/१० मा युके जाने विद्यार्थीको संख्या बढ्दो थियो उनीहरू गलत मार्गदिशा पाइरहेका थिए । उनीहरूलाई बाटो देखाउनपर्छ भन्ने उद्देश्यले नै म युकेबाट फर्किएर युक्यानको स्थापन गरेको हो ।

हाम्रोमा अरू भन्दा जटिल प्रक्रिया छ । विद्यार्थीलाई विदेश जानु अघि त्यो देश वा विश्वविद्यालयको विषयमा आफै अध्ययन (रिसर्च) गर्न लगाउँछौँ । रिसर्च गर्न नमान्ने र नगर्ने विद्यार्थीको प्रक्रिया नै युक्यानले सुरु गर्दैन ।

नेपालमा अरू पनि धेरै एजुकेसन कन्सल्टेन्सी छन् । त्यो भिडमा युक्यान पनि थपियो । बजारमा भएका अरू कन्सल्टेन्सी भन्दा युक्यान के कारण फरक छ ?

-बजारको भिडमा हामी थपियौँ कि अरू थपिए ? भन्ने प्रश्न महत्वपूर्ण हुन्छ । हामी भिडमा थपिएका हैनौँ । हामी एजुकेसन कन्सल्टेन्सीको सुरुवात गर्ने मध्येमा पर्छौँ । अब युक्यान अरू भन्दा के फरक छ भन्दा युक्यानले पारदर्शितामा र सेवामा जोड दिन्छ । हाम्रोमा अरू भन्दा जटिल प्रक्रिया छ । विद्यार्थीलाई विदेश जानु अघि त्यो देश वा विश्वविद्यालयको विषयमा आफै अध्ययन (रिसर्च) गर्न लगाउँछौँ । रिसर्च गर्न नमान्ने र नगर्ने विद्यार्थीको प्रक्रिया नै युक्यानले सुरु गर्दैन । युक्यान पूर्ण रूपमा रिसर्च विधिमा आधारित संस्था हो । यसको मतलब युक्यानले राम्रो विद्यार्थीलाई मात्रै प्रोत्साहन गर्छ भन्ने हैन । मध्यम नै भएपनि मिहेनत गर्ने विद्यार्थीलाई युक्यानले झन् बढी समय दिन्छ । विदेश जाँदा जान्नु र बुझ्नुपर्ने विषयमा पूर्ण ज्ञान लिएर मात्रै जानुपर्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो । 

रिसर्च विधि भनेको कस्तो हो ? अरू भन्दा जटिल छौँ भन्नुभयो त्यसलाई प्रस्ट पारिदिनु न ।

-हामीले कुनै पनि विद्यार्थीलाई एउटा मात्रै देशको विषयमा बुझाएर त्यसैमा मात्रै गाइड गरेर पठाउँदैनौँ । हामीले युके, अस्ट्रेलिया, क्यानडा, युएसए, न्युजिल्याण्डको विषयमा बताउँछौँ । कतिपय अवस्थामा भारतको काम पनि गर्छौँ । अवस्था अनुसार विद्यार्थीलाई नेपालमै पढ्ने सुझाव पनि दिने गरेका छौँ । हामीले गाइड गर्ने मात्रै हो । विद्यार्थीले धेरै वटा देशको प्रक्रिया गरिरहेका कन्सल्टेन्सीमा बुझेर कुन देशको कुन विश्वविद्यालय वा कलेज राम्रो छ भन्ने निर्णय आफै गर्नुपर्छ । हामीले सिस्टम दिने हो निर्णय विद्यार्थीको नै हुनुपर्छ । हामी विद्यार्थीलाई कोर्स, देश र लागत तुलना गर्न भन्छौँ । जसले गर्दा उत्कृष्ट मध्यको सर्वोत्कृष्ट विकल्प छान्ने छुट उनीहरूसँग हुन्छ । नबुझेर बाहिर गएका विद्यार्थीलाई धेरै समस्या हुन्छ । त्यो हामी हुन दिँदैनौँ । युक्यानले तयार पारेको रिसर्च चार्ट अनुसार अनुसन्धान गरेर ल्याएपछि मात्रै बाँकी प्रक्रिया अघि बढाउँछौँ ।

हामीले विद्यार्थीलाई राम्रो पढ्न भविष्य राम्रो बनाऊ भनेर बाहिर पठाउनु पर्ने हो जुन केही हदसम्म भइरहेको छैन । विद्यार्थी पठाउने काम मात्रै गरिरहेका छौँ, विद्यार्थीलाई बाहिर गएर के हुन्छ, त्यहाँ पाइने अवसरहरू के-के हुन्छ वा त्यहाँ काम सिकेर नेपाल फर्कँदा पाउने अवसरहरू के-के हुन्छ भन्ने कुरा हामीले बुझाउने सकेका छैनौँ । 

यहाँ बुझ्न आउनेको संख्या भन्दा अप्लाई गर्नेको संख्या तुलनात्मक रूपमा कम छ । तर हाम्रो जटिल प्रक्रियाका कारण हाम्रा विद्यार्थी अन्तै गए भन्ने लोभ हामीसँग छैन  ।

कन्सल्टेन्सीको आ–आफ्नो विशेषज्ञता हुन्छ । युक्यानको विशेषज्ञता कुन देशमा हो भन्ने प्रश्नमा तपाईँको जवाफ के रहन्छ ?

-हाम्रो विशेषज्ञता पाँच वटै देशमा हो । हामी यो देशमा राम्रो छ भन्ने केही छैन । म आफै युके बसेर आएकाले त्यसमा अलि राम्रो भनौँला तर हामीबाट विदेश पढ्न जाने विद्यार्थीका लागि सबै देशमा हामी उत्तिकै नै दखल राख्छौँ । सबै देशको लागि उस्तै प्रक्रिया हुन्छ । त्यसैले पुराना विद्यार्थीबाट रिफर भएर आउने विद्यार्थीको संख्या ७० प्रतिशत छ । हाम्रो प्रक्रिया गाह्रो भएको विद्यार्थीको बुझाइ छ । उहाँहरूलाई गाह्रो लागेर फर्कनु पनि हुन्छ । तर विद्यार्थीलाई आजको सजिलो हेरेर भविष्य नै गाह्रो पार्ने प्रकारको शिक्षा हामीलाई दिनु नै छैन । अप्लाई गर्ने विद्यार्थीहरू पनि सयौँमा छ । तर यहाँ बुझ्न आउनेको संख्या भन्दा अप्लाई गर्नेको संख्या तुलनात्मक रूपमा कम छ । तर हाम्रो जटिल प्रक्रियाका कारण हाम्रा विद्यार्थी अन्तै गए भन्ने लोभ हामीसँग छैन  ।

हामीसँग आउने विद्यार्थीको संख्याले पनि हाम्रो दक्षता कुन श्रेणीमा छ भन्ने प्रष्ट्याउँछ । गुगलको भ्यु हेर्दा पनि प्रतिमहिना २० देखि २५ हजारले हाम्रो वेवसाइट सर्च गरेको देखिन्छ ।

युक्यानको टिममा काउन्सिलर टिमको योग्यता र दक्षता कस्तो छ ?

-युक्यान आजको दिनमा छोटो समयमा ब्राण्ड बनेको छ । त्यसले पनि हाम्रा काउन्सिलरको दक्षता पुष्टि गर्छ । हामीसँग आउने विद्यार्थीको संख्याले पनि हाम्रो दक्षता कुन श्रेणीमा छ भन्ने प्रष्ट्याउँछ । गुगलको भ्यु हेर्दा पनि प्रतिमहिना २० देखि २५ हजारले हाम्रो वेवसाइट सर्च गरेको देखिन्छ । विद्यार्थीले सुरुवातमा हामीले भनेको नबुझ्ला, उसले चाहेको जस्तो सिस्टम नपाएको होला । तर दीर्घकालमा हामीले गरेको काम ठिक छ है युक्यानको काउन्सिलिङले गर्दा मैले विदेशमा आएर दु:ख भोग्नु परेन भन्ने प्रतिक्रिया हामीले पाइरहेका छौँ । त्यसले गर्दा नै हामीलाई आत्मसन्तुष्टि मिल्छ । युक्यानमा आउने काउन्सिलरलाई म आफै ट्रेनिङ गराउँछु । हरेक काउन्सिलरले दिने डेलिभरी एउटै हुनुपर्छ । हाम्रो लक्ष्य भन्दा बाहिर गएर कसैले पनि काउन्सिलिङ गराउँदैन । 

हाम्रो सपोर्ट सिस्टम राम्रो छ । हाम्रो आयल्स टेस्टमा समस्या छैन, स्कोर राम्रो आइरहेको छ । पढाउने तरिका राम्रो छ । उत्कृष्ट ढंगले गाइड गरिरहेका छौँ ।

युक्यान आएर विद्यार्थीले सिक्ने मुख्य कुरा के हुन् ?

-मुख्य कुरा त हाम्रो रिसर्च नै हो । हामीले बाहिर गएपछि एयरपाेर्टबाट निक्लिएर कहाँ जान्छौ ? कहाँ बस्छौ ? कसरी काम पाउँछौ ? समय व्यवस्थापन कसरी गर्छौ ? समस्या पर्यो भने के गर्छौ ? लगायतका हरेक कुरा सिकाउँछौँ । यी विषयमा नेपालबाट रिसर्च गरेर जानुपर्छ भन्ने मान्यता हामी लिन्छौँ । मलाई अफर लेटर दिनु भिजाको काम थालिहाल्छु भन्ने मानसिकता लिएर बसेको विद्यार्थीलाई रिसर्चको पाटो राखिदिँदा गाह्रो अवश्य हुन्छ । तर हाम्रो बलियो पक्ष नै त्यही हो । हाम्रो सपोर्ट सिस्टम राम्रो छ । हाम्रो आयल्स टेस्टमा समस्या छैन, स्कोर राम्रो आइरहेको छ । पढाउने तरिका राम्रो छ । उत्कृष्ट ढंगले गाइड गरिरहेका छौँ । त्यसको असर रिजल्टमा देखिन्छ । 

त्यसमा त विद्यार्थीले सजिलो खोज्लान् नि ?

-सजिलो खोज्न पाइन्छ । तर एकछिनको सजिलोले जीवनभर गाह्रो हुन्छ भनेर त हामीले बुझाउन पर्यो नि । नेपालमा करिअर काउन्सिलिङ भन्दा बढी एडमिसन काउन्सिलिङ भइरहेको छ । र एडमिसन काउन्सिलङले प्रोडक्ट बेच्ने हो । सजिलो खोज्दा मैले दिएको प्रोडक्ट ठिक लाग्यो उ गइदिन्छ तर उसले बुझ्नुपर्ने के हो भने त्यो विकल्पहरू बुझेर अध्ययन गरेर बल्ल मलाई ठिक भयो भन्नुपर्नेमा विद्यार्थीले त्यो गरिरहेको छैन ।

युक्यानले विद्यार्थी विदेश गइसकेपछि त्यहाँ पर्ने समस्याहरूमा कसरी सहयोग गर्छ ? हामीले पूर्व तयारी नै नेपालमै गराउँछौँ उता गएपछि गर्नैपर्दैन भन्ने हो वा उता पुगेपछि पनि सहयोग गर्ने गर्नुभएको छ ?

विद्यार्थीलाई हामीले सहयोग गर्नुपर्छ । विदेश पठाउनसाथ हाम्रो जिम्मेवारी सकियो भन्ने हुँदैन । बजारमा त्यो ट्रेण्ड देखिन्छ र गर्न गाह्रो पनि छ तर उसलाई गाइड गर्न सकिन्छ ।

-विद्यार्थीलाई हामीले सहयोग गर्नुपर्छ । विदेश पठाउनसाथ हाम्रो जिम्मेवारी सकियो भन्ने हुँदैन । बजारमा त्यो ट्रेण्ड देखिन्छ र गर्न गाह्रो पनि छ तर उसलाई गाइड गर्न सकिन्छ । काम खोज्दिने, बस्ने व्यवस्थापनको जिम्मा नै लिन नसकिएला तर हाम्राे सञ्जाल र पुराना विद्यार्थीको सहयोगमा नयाँ जानेलाई बाटो देखाउने काम हामीले गरिरहेका छौँ । विद्यार्थी बाहिर जानु अघि नै नेपालबाट पूर्व तयारी ग-यो भने बल्ल सजिलो हुन्छ । त्यही भएर नै हामी रिसर्च बेसमा जोग गरिरहेका छौँ । त्यो भन्दैमा हामीले पठाएका विद्यार्थीलाई समस्या नै छैन भनेर किटान गर्न सकिँदैन तर समस्या भोग्नेको संख्या हजारमा एक हुनसक्छ । तर त्यसरी समस्या पर्दा हामीले सहयोग दिने गरेका छौँ ।

कतिपय एजुकेसन कन्सल्टेन्सी विद्यार्थीको कामको लागि अथवा पीआर सेटलमेन्टको ग्यारेन्टी नै गरेका छन् । युक्यानले चाहिँ त्यो काम गर्छ गर्दैन ?

-म आफै पनि पहिले युके बसेको भएर मेरो कनेक्सन युकेमा बढी छ । हामीले युकेमा चाहिँ त्यो काम गर्छौ तर हरेक देशमा हाम्रो त्यो सुविधा हुँदैन । अरू देशमा पनि पूराना विद्यार्थी र साथीभाईमार्फत गर्न नसकिने त हैन तर त्यसैमा भर परेर विद्यार्थीलाई पठाउने काम हामी गर्दैनौं । त्यो गर्न पनि हुँदैन ।

युक्यानले कोरोना महामारीमा कस्ता किसिमका चुनौतीको सामना गर्नुप-यो ? त्यो कठिन समयमा विदेशमा पढ्ने विद्यार्थीको गुनासो कति आए ?

-कोभिडको समयमा हामीलाई पनि अप्ठेरो अवस्था थियो । अरू भन्दा फरक गर्ने भनेर नै हामीले बन्द कोठामा कक्षा सञ्चालन नगरेका हौँ । हामी पुतलीसडकको सटरमा कक्षा सञ्चालन गरिरहेका छौँ । सटरमा सञ्चालन गर्दा हामी कोभिडको बेलामा खोल्न नपाउने मध्येमा परेका थियौँ । तर हामीले अनलाइनमार्फत अन्य प्रक्रिया गरिरहेका थियौँ । कोभिड पछाडी नियमित परिक्षा नहुने, रिजल्ट नआउने समस्या आएपछि ग्याप देखिन थाल्यो । त्यो आज पनि देखिइरहेको छ । त्यसमा पनि हामीले विश्वविद्यालयसँग सहजीकरण गरेर कोभिडको कारण समस्या भएको हो है भनेर बुझायौँ, सहजीकरण ग-यो ।

हामी विद्यार्थीलाई भिजा प्रोसेस गर्दा सेवा शुल्क लिँदैनौँ । हामीले त्यो लिन थाल्यौँ भने भोलि हामी पनि व्यापारी हुन्छौँ । 

युक्यानबाट भिजा प्रक्रियामा गएको विद्यार्थीले भिजा पाउने सम्भावना कति हुन्छ ?

-विद्यार्थीले भिजा पाउने सम्भावना कति भन्दा ५०–५० भन्न पाइन्छ । कि त आउँछ कि आउँदैन । तर हामी विद्यार्थीको विषयमा रिसर्च गर्छौँ । विद्यार्थीलाई हिजो के सिकाइयो ? विद्यार्थीले कुन विश्वविद्यालय छनौट ग-यो र किन ग-यो ? कुन कोर्समा जान खोज्दैछ ? उसको आर्थिक अवस्था के छ ? उसको शैक्षिक योग्यता के छ ? अंग्रेजी भाषण विश्वविद्यालयले खोजेअनुसारको छ वा छैन ? लगायतका कुरामा सकारात्मक संकेत देखिएपछि मात्रै हामी भिजा प्रक्रिया सुरु गराउँछौँ । भिजा पाउने सम्भावना ८०–९० प्रतिशत नभएसम्म प्रक्रिया नै सुरु गर्न हुँदैन भन्ने हाम्रो मान्यता हो । ग्यारेन्टी भन्ने कुरा चाहिँ हुँदैन । हामी विद्यार्थीलाई भिजा प्रोसेस गर्दा सेवा शुल्क लिँदैनौँ । हामीले त्यो लिन थाल्यौँ भने भोलि हामी पनि व्यापारी हुन्छौँ । 

युक्यानका विद्यार्थीको सफलताको कथा खोज्न टाढा जानै पर्दैन । हामीले गुगलमा पाएको रिभ्यू हेर्नुभयो मात्रै भने पनि काफी छ ।

युक्यानको विद्यार्थीले पाएको सम्झन लायकको सफलताको कुनै कथा छ ? ताकी भोलि युक्यानमा आउन चाहने विद्यार्थीलाईसमेत प्रेरणा मिलोस् ।

-युक्यानका विद्यार्थीको सफलताको कथा खोज्न टाढा जानै पर्दैन । हामीले गुगलमा पाएको रिभ्यू हेर्नुभयो मात्रै भने पनि काफी छ । म विद्यार्थीलाई हतासमा बाहिर पठाउन हुँदैन भन्ने पक्षमा छु । विद्यार्थीले बाहिर गएर राम्रो ग-यो भने जहिले पनि हामीप्रति कृतज्ञ रहन्छन् । विद्यार्थीले वर्षौँपछि सर मैले यो काम गरे नि । तपाईँले देखाएको बाटोले मलाई जीवनमा धेरै सहज भयो नि भनेर भनिरहँदा हामीले गर्न चाहेको पनि त त्यही हो । भर्खरैको घटना हो, म अस्ट्रेलिया गएको बेला एक जान विद्यार्थीले भेटौँ भन्यो, भेटियो । उसले अस्ट्रेलियामा घर किनेको रहेछ । गाडी उस्तै छ । अस्ट्रेलिया पुगेर इन्जिनियर भएँ भनेर सुनायो । त्यसबेला हाम्रो सपना साकार भयो भन्ने ठान्छौँ । हामीलाई गर्व गर्ने ठाउँ रहन्छ । 

एजुकेसन कन्सल्टेन्सीमा विकृति कसरी आए ? यसको समाधान गर्न के गर्नुपर्ला ?

-कन्सल्टेन्सीले गलत गरिरहेको छ वा छैन भन्ने कुरा सेवा लिने विद्यार्थीले नै बुझ्नुपर्ने कुरा हो । तर त्यो भन्दा ठुलो दायित्व राज्यको छ । राज्यले अनुगमन गर्नुपर्ला, रिडिङ र मोनिटरङको सिस्टम राख्नुपर्ला, नैतिक र अनैतिक काम कसले गरिरहेको हेर्नुपर्ला । त्यो कुरा बुझ्ने र त्यसलाई पारदर्शी बनाउने काम राज्यको हुन्छ । शिक्षा मन्त्रालयले हामीलाई कन्सल्टेन्सीको एउटा नियममा बाँधिरहेको छ । तर त्यो काम मन्त्रालयबाट प्रभावकारी रूपमा भइरहेको छैन । आज नवीकरण, अनुगमन, तालिम जस्ता कामले प्राथमिकता पाएको छैन । जसले गर्दा कन्सल्टेन्सीमा विकृति देखिएको हो । सबै निकायले आफ्नो जिम्मेवारी इमान्दारीपूर्वक पूरा गर्ने हो भने समस्या आफै समाधान हुन्छ ।

विद्यार्थी आफै पनि पढाइ भन्दा पीआर, सेटल्मेन्ट र काममा बढी ध्यान दिने गरेको देखिन्छ । यस्तो किन भएको होला ?

-समाजले हामीलाई कस्तो शिक्षा दिइरहेको छ भन्ने हुन्छ । समाजले उनीहरूलाई त्यही सिकाएको छ । मानव स्वभाव पनि हो सहजता खोज्ने, साथीले गरेको देखेर उसलाई पनि त्यस्तै गर्न मन लाग्नु स्वाभाविक नै हो । हुन त विद्यार्थी मिसगाइडेड भएर बाहिर गइरहेको छ । कहाँबाट मिसगाइडेड हुन्छ भन्दा समाजबाट, कन्सल्टेन्सीबाट पनि । जसले गर्दा विद्यार्थीको मानसिकता नै त्यही हुन्छ ।