वि.सं. २०३३ देखि सुरु भएको नेपाली सेयर बजार अहिलेको अवस्थासम्म आई पुग्दा मेचुअर्ड हुनुपर्ने हो । तर, आजको दिनमा पनि सेयर बजार बामे सर्दै गरेको अवस्थामा छ । बामे सर्दै गरेको यो सेयर बजारमा लगानीकर्ता मात्रै दोषी छन् या अन्य पनि भनेर बुझ्न जरुरी छ । किनभने लगानीकर्ता सन्तुष्ट हुनका लागि सेयर बजारको नीति नियम स्थायित्व हुनुपर्यो । तीन वर्षदेखि निरन्तर घटिरहेको बजारको बिन्दु लयमा फर्काउनको लागि सम्बन्धित निकायले पनि पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ ।

हामीले नियामक निकायलाई सेयर बजारका सुधार गर्नुपर्ने आवश्यक विषयहरूलाई समेटेर बुझाएका पत्र आज सम्बन्धित निकायका डस्टबिन वा दराजमा थन्काइएको छन् । ५/६ वर्ष अघि दिएका सुझावलाई कार्यान्वयन नै गर्न सकिँदैन भने सेयर बजार प्रति राज्य कति गैर जिम्मेवार छ भन्ने सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । हामीले बुझाएका ती नीति नियमको कार्यान्वयन नगरेसम्म बजार निराशाजनक तरिकाले नै चली रहन्छ ।

जबसम्म निष्पक्ष तरिकाले बोर्ड सम्हाल्ने व्यक्ति आउनु हुन्न तबसम्म सेयर बजारको अवस्था यस्तै रहन्छ ।

क्यान्सर भइसकेको सेयर बजारको उपचारका लागि पक्रिया अगाडि बढाउनु पर्ने ठाउँमा नियामकले सामान्य सिटामोल दिएर टार्ने काम गरिरहेको छ । लगानीकर्ताको मनोबल बढाउन नीति नियममा सहजीकरण हुनुपर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले नियमन गर्ने बाहानमा सङ्कुचित नीति लिएर सेयर बजार नियन्त्रण गरिरहेको छ । सेयर बजारको भलो चाहने हो भने अहिलेको अवस्थामा यसलाई लचिलो बनाउँदै जानु पर्छ ।

यसमा लगानीकर्ताको दोष कति र नियमनकारी निकायले के गर्नु पर्थ्यो, राज्यले कसरी हेर्नु पर्थ्यो भन्ने विषय चाहिँ ठुलो छ । भगवानलाई भाकल गरेर, क्लब हाउसमा छलफल गरेर बजार बढ्दैन । लगानीकर्तालाई चाहना बजार बढोस् नै भन्ने हुन्छ । त्यसैले बजारलाई दिगो बनाउनका लागि राज्यले सोही अनुसार सुधार र सेयर बजारको विकासको परिकल्पना गर्नुपर्छ । सेयर बजारका लागि सही नीति नियमको आवश्यकता ठहर गरी आवाज उठाउँदै आए पनि सुन्नाई नहुनु चाहिँ विडम्बनाको विषय हो ।

क्यान्सर भइसकेको सेयर बजारको उपचारका लागि प्रक्रिया अगाडि बढाउनु पर्ने ठाउँमा नियामकले सामान्य सिटामोल दिएर टार्ने काम गरिरहेको छ ।

कुनै बेला बजार बढेर ३२ सयसम्म पनि पुग्यो । तर, त्यो बेला सेयर बजारको जग नै बलियो नभएका कारण नेप्से परिसूचक १८ सयको आसपासमा आएर खुम्चिनुपर्यो । लगानीकर्ताहरू अब बजार बढ्छ । यो कम्पनीको किन्नुहोस् त्यो किन्नु होस् भन्ने धेरै जनाले बताइ रहेको पाउँछु । तर, त्यो भन्नु गलत हो भन्छु । किनभने बजारको जानकारी पर्याप्त कसैलाई हुँदैन ।

मैले आजसम्म बजार बढ्छ, बजार घट्छ, यो किन्नु होस् त्यो किन्नु होस् भनेर कहिले पनि भनेको छैन । नीतिलाई टिकेर हिँडी रहेको छु र त्यही अनुसार काम पनि गर्दै आएको छु । राज्य सेयर बजार प्रति गैर जिम्मेवार भएकै कारण आज आम लगानीकर्ता निराशाजनक हुनु परेको भन्ने मेरो बुझाइ छ । अहिलेको अवस्थामा सेयर बजारले परिपक्वता चाहेको छ । कुनै अर्थमन्त्री आउँदा सय अंकले बढ्ने, अर्को आउँदा बजार सोही अंकले घट्ने गरी बजार फितलो अब हुन हुँदैन ।

पूँजी बजारको जग बलियो भएपछि मात्र बजार बढ्छ । त्यसको लागि सुधार गर्नुपर्ने काम धेरै छन् । अहिले तुलनात्मक रूपमा बजार घटेको छ । राज्य पनि बजार प्रति सकारात्मक बन्यो भने बजार बढ्छ । वर्तमान अर्थमन्त्रीले आउने बित्तिकै ६२ लाख लगानीकर्ताको भावनासँग खेल्नु भएको छ । किनभने लगानीकर्ताहरू जुन समस्याबाट गुज्रिरहेका थिए । ती समस्याको समाधान गर्छु भनेर उहाँले भन्नुभएको थियो । त्यसको हामी पनि पूँजी बजारका समस्या लिएर उहाँभए ठाउँमा पुग्यौं । उहाँले हामीलाई प्रश्न गर्नुहुन्थ्यो खासमा बजारलाई कति अंकमा लगेर राख्नुपर्छ भनेर ।

पूँजी बजारको जग बलियो भएपछि मात्र बजार बढ्छ ।

लगानीकर्तालाई आगामी आर्थिक वर्षको बजेटमा अरू अर्थमन्त्रीले गर्न नसकेको काम सुधार अहिलेको अर्थमन्त्रीले गर्नु हुन्छ भन्ने लागेको थियो । तर, अहिलेको बजेट पनि पुरानै विषयहरू दोहोरिएका छन् । राष्ट्र बैंकले बजारलाई बढी नै हस्तक्षेप गर्छ । हिजो ३२ सय पुगेको सेयर बजार आज १७/१८ सयको हाराहारीमा घुमी रहँदा राष्ट्र बैंकले नीति नियममा अलिकति लचकता ल्याउनुपर्छ जस्तो मलाई लाग्छ । सङ्कुचित नीति नियम हुँदा बजार धराशायी हुँदै गएको छ । आउने मौद्रिक नीतिले पश्चात् यस क्षेत्रमा केही सुधार आउने अपेक्षा लगानीकर्ताको हो । मौद्रिक नीति अघिल्ला वर्षमा पनि आएका हुन् । तर, बजार खासै बढेको छैन । त्यसैले बजार बढ्नको लागि हामीले दिएका सुझावहरू सम्बोधन हुनु पर्याे । यी विषयको सुधार गर भनेर नेताको ढोकामा गएर लाइन बस्दा पनि केही भएन ।

बजेट राम्रो आउला, मौद्रिक नीति राम्रो आउला अनि बजार बढ्ला भन्ने आसैमा लगानीकर्ताकाे दिन बित्ने गरेको छ । नयाँ मौद्रिक नीतिपछि बजार कता तिर जान्छ भनेर त्यसको नीतिले फरक पार्छ । हामीले राष्ट्र बैंकलाई मौद्रिक नीतिमा समेटिनु पर्ने विषयहरू सुझावको रूपमा दिइसकेका छौं ।

बजारलाई गतिशील बनाउने भन्दै लगाइएको क्याप पूर्ण रूपमा खारेज गर्नपर्छ । अब मौद्रिक नीतिमा कस्तो कुराहरू आउँछ त्यही अनुसार बजारले गति लिन्छ । हाम्रो संघलाई महासंघ बनाउने विषय धेरै समय पहिलादेखि आएको हो । मलाई महासंघ भन्दा पनि त्यसको काम, उसको उद्देश्य के हो ? त्यसले पूर्णता पायो कि पाएन भन्ने विषय चाहिँ ठुलो लाग्छ । महासंघ बनाउने विषयलाई लिएर ५/६ वर्ष अघि पनि कुरा चल्दै थियो । आज पनि चलिरहेको छ । यो ठुलो कुरा हैन । त्यसले निस्किने परिणाम चाहिँ के भनेर हेर्न जरुरी छ ।

हामीले धितोपत्र बोर्डले गर्ने काम गरिरहेका छौं । मैले आफ्नै खर्चमा ४३ जिल्लामा म आफै उपस्थित भएर सेयर बजार सम्बन्धित ट्रेनिङ दिएको छु । र, दिँदै जाने पनि छु । महासंघ भन्ने बित्तिकै अहिलेका ठुलो बल हुन्छ भन्ने मात्र हो ।

‘बोर्डको अध्यक्ष निष्पक्ष हुनुपर्‍यो’

यो कम्पनीको सेयर बढ्छ, यो किन्नु होस् भनेर भन्ने प्रचलन बेठिक हो भनेर कुरा उठाउँदै आएका छौं । त्यस्तालाई कारबाही गर्नुपर्छ भनेर सम्बन्धित निकायलाई भनी पनि रहेका छौं । किनभने कसैले भन्न सक्दैन सेयर बजार कहाँ जान्छ भनेर । राजनैतिक अवस्था, तरलता, समय–समयमा फैलिने अखबारका आदिका कारण पनि यसलाई असर पुर्याएको हुन्छ । कसैले बजार यो हुन्छ भनेर भन्न सक्ने अवस्था छैन । बजारका पण्डितहरूले बजार यतिले अंकले बढ्छ वा यति अंकले घट्छ भनेर भनेको मलाई ठिक हो जस्तो लाग्दैन । किनभने बजारलाई कुन अवस्थामा लाग्छ भन्ने विषय नीतिले निर्धारण गर्छ । थोरै समय यस्तो अवस्थाले कमाउन सकिएला । तर, दीर्घकालीन रूपमा त्यसलाई लगानीकर्ताहरूलाई घाटा नै बेहोर्नुपर्छ ।

हामीले सेवनको अध्यक्षको लागि खबरदारी गर्दै आएका छौं । जबसम्म निष्पक्ष तरिकाले बोर्ड सम्हाल्ने व्यक्ति आउनु हुन्न तबसम्म सेयर बजारको अवस्था यस्तै हुन्छ । अगाडि नेतृत्व गर्नेहरूलाई पनि हेरौं । अध्यक्ष एउटा न एउटा विवाद भएर निस्किनु नै भएको छ । बोर्ड लगानीकर्ताको पिता हो । पिता राम्रो भएपछि मात्र बच्चाको भविष्य राम्रो हुने भएकाले निष्पक्ष अध्यक्ष बोर्डको आवश्यकता हो ।

अहिले दर्जनौं आईपीओ पाइपलाइनमा अड्किएर बसेका छन् । राज्यले बोर्डलाई सही नेतृत्वकर्ता प्रधान गर्न सक्दैन भने यति धेरै नागरिकलाई कसरी सुरक्षा प्रधान गर्छ ? बोर्डले अध्यक्ष समयमै नपाउनु दुःखको कुरा हो । अहिले थोत्रे कम्पनीहरूले प्रिमियममा थपेर ल्याउने र लगानीकर्तालाई भिडाउनु चाहिँ एकदमै नराम्रो काम हो । यसमा मैले बहस पनि गर्दै आएको छु । कुनै पनि हालतमा प्रिमियम रोकिनुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता हो ।

राज्यले लगानीकर्तालाई यो देशका नागरिक नै मान्दैन । सेयर बजारमा पूँजी पति वर्ग मात्रै छन् भन्ने तरिकाले सरकारले बुझ्छ । तर, सेयर बजारमा सडकमा बसेर साग बेच्नेदेखि पूँजीपति वर्गसम्मले लगानी गरेका हुन्छन् । उनीहरूले मोबाइल खोलाएको भरमा पैसा कमाउँछन् भन्ने बुझाइले पनि सेयर बजारलाई उपेक्षित गरिएको लाग्छ ।

मौद्रिक नीति ६२ लाख लगानीकर्ताले सम्झिने बनाउने हो कि सधैंका बिर्सिने बनाउने त्यो गभर्नरकै हातमा छ ।

सेयर बजारप्रति मान्छे अनुसारको बझाई फरक छ । सेयर बजार सबैले बुझ्न आवश्यक छ । यसको बारेमा सबैलाई बुझाउँदै अगाडि बढ्यो भने सेयर बजारको भविष्य सुन्दर छ । धेरै युवा लगानीकर्ताहरू सेयर बजारमा लागि रहेका छन् ।
लगानीकर्ताहरूले आफ्नो व्यापार व्यवसाय छाडेर सबै लगानी सेयर गर्नु उचित हैन भन्ने मलाई लाग्छ । किनभने बजार खट्दा उनीहरूले घाटा पनि धेरै बेहोर्नुपर्ने हुन्छ । हामी होल्ड होल्ड भनी रहेका हुन्छौं । तर, कति होल्ड गर्ने भन्ने हुँदो रहेछ । तीन वर्षसम्म होल्ड गर्नेहरू आज बजारमा ५० प्रतिशत पनि छैन होला ।

बजारको ट्रेन्ड अनुसार लगानीकर्ता चल्नु पर्ने हुन्छ । स्मार्ट लगानीकर्ता बनेर लगानी गर्न सक्यो भने आम्दानी पनि उसले राम्रो गर्न सक्छ । बजार बढ्दा मातिने र घट्दा आत्तिने लगानीकर्ताले पनि गर्नुभएन । मौद्रिक नीतिको पर्खाइमा लगानीकर्ता छन् । गभर्नरको पनि कार्यकाल सकिन लाग्यो । ६२ लाख लगानीकर्ताले सम्झिने बनाउने हो कि सधैंका बिर्सिने बनाउने त्यो उहाँकै हातमा छ । सङ्कुचित बनाएका नीति नियमलाई खुकुलो उहाँले बनाइदिनु भयो भने बजारले गति लिन्छ ।

(पोखरेल नेपाल पूँजी बजार लगानीकर्ता संघकी अध्यक्ष हुन् । उनीसँग केन्द्रबिन्दुकर्मी राजिव न्यौपानेले गरेको कुराकानीमा आधारित)