चीन र भारतबीच कूटनीतिक सम्बन्ध चिसिएको छ भने सैन्य तनाव झन् बढेको छ । विवादित भूमि दोकलामबाट सैनिक तुरुन्त पछि हटाउन भारतलाई चेतावनी दिइरहेको चीनले आफ्नो सैन्य शक्ति सीमाक्षेत्रतर्फ अघि बढाएको छ । चिनियाँ सेनाको एउटा ठूलो समूह दशौँ हजार टन हतियारसहित तिब्बततर्फ अघि बढेको चिनियाँ जनसेनाको मुखपत्र पिएलएले जनाएको छ । एक साताअघि मात्र जनसेनाको एउटा समूहले तिब्बती क्षेत्रमा वर्षको सबैभन्दा ठूलो सैन्य अभ्यास गरेको थियो जसको भिडियो चिनियाँ टेलिभिजनबाट प्रसारण गरिएको थियो । चीनले हतियार ओसारेको र युद्ध अभ्यास गरेको क्षेत्र दोकलामबाट नजिकै रहेको हङकङस्थित साउद चाइना मर्निङ पोस्टले जनाएको छ ।

पछिल्ला दिनमा चीनबाट प्रकाशित हुने विभिन्न सञ्चारमाध्यमहरूले भारतलाई निरन्तर चेतावनी दिँदै आएका छन् । चीनको सरकारी मुखपत्र ग्लोबल टाइम्स र सिन्ह्वाले पनि भारतीय सेना विवादित भूमिबाट नफर्किएमा भारतले अप्रिय परिणामको सामना गर्नुपर्ने चेतावनी दिँदै आएका छन् । चीन र भारतका सेना सीमावर्ती क्षेत्र दोकलाममा आमनेसामने भइरहेका वेला जनसेनाको अभ्यासलाई अर्थपूर्ण रूपमा लिइएको छ । चीनको पछिल्लो कदमले भारत थप सतर्क र चनाखो बनेको छ ।

यसैबीच, भारतीय सेनाले पनि सीमा क्षेत्रमा टेन्ट टाँगेर २४सै घन्टा निगरानी बढाएको छ । चिनियाँ सेनाले सीमामा गतिविधि नरोकेसम्म भारतीय सेना पछाडि नहट्ने अधिकारीहरूले बताएका छन् । १० हजार फिटको उचाइमा सिक्किमको सीमामा परिचालन गरिएका सेनालाई नियमित रूपमा खाद्यान्न र बन्दोबस्तीका सामग्री पठाइएको भारतीय अधिकारीहरूले बताएका छन् । बन्दोबस्तीका सामग्रीसहित सेना परिचालनले नयाँदिल्ली बेइजिङसँग नझुक्ने संकेत गरेको भारतीय सञ्चारमाध्यमले जनाएका छन् ।

चिनियाँ सेनाले दोकलाममा सडक निर्माण गरेपछि दुई देशबीचको तनाव चुलिएको हो । सो भूमिमा भुटानको दाबी छ र भुटानलाई भारतले समर्थन गरिरहेको छ । चीनले आफ्नो भूमिमा सडक निर्माण गरेको भन्दै भारतलाई हस्तक्षेप नगर्न चेतावनी दिएको छ । सडक 
निर्माणले सिक्किममा सुरक्षा खतरा बढेको भारतको दाबी छ ।

नेपालमा के प्रभाव पर्छ ?
 उत्तर वा दक्षिण थोरै नजिक हुनेबित्तिकै नेपाल असुरक्षित हुन्छ

चीन–भारतबीच सन् १९६२ को युद्धमा नेपालको भूमिका 
त्यतिखेर नेपालको तर्फबाट राजाले साँढेको जुधाइमा बाच्छाको मिचाइमा नेपाल पर्न चाहँदैन भन्दै दुवै छिमेकीले वार्ताबाट समस्या समाधान गर्न जोड दिऊन् भनेर अपिल गरेका थिए । नेपाल सरकारले तटस्थ नीति पनि अंगीकार गरेको थियो । सन् १९५० को सन्धिलाई मान्ने हो भने नेपालले त्यतिवेला भारतलाई साथ दिनुपर्ने थियो । तर, नेपाल सरकारले पूर्ण रूपमा असंलग्नताको नीतिलाई अंगीकार गर्यो ।

यसरी सन् १९५० को सन्धिमा रहेको सैनिक सहायतासम्बन्धी व्यवस्था त्यतिवेला नै अर्थहीन भएको हो । व्यवहार त त्यो बुँदालाई नेपाल सरकारले त्यहीवेला नै अस्वीकार गरेको हो । यस्तै, भारत र पाकिस्तानको मामिलामा पनि नेपाल तटस्थ बस्दै आएको छ । भुटान र चीन तथा भारत र चीनको विवादमा पनि नेपालले तटस्थ बस्नुपर्छ । र, वार्ताबाट शान्तिपूर्ण समाधानका लागि अपिल गर्नुपर्छ ।

अहिले तनाव थप बढेमा नेपालको सुरक्षाको चिन्ता
नेपालसँग शान्तिपूर्ण समाधान गर्न अपिल गर्नुको विकल्प छैन । थप द्वन्द्व नै चर्किएको स्थितिमा पनि सरकार र आमनागरिकले कुनै देशको पक्षपोषण गर्नुहुँदैन । सरकारले आफ्ना नागरिकलाई पनि त्यस्तो अपिल गर्नुपर्छ । चीन अहिले विश्वको शक्तिशाली देश अमेरिकासँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेको छ । भारत विश्वको पाँचौँ शक्तिशाली मुलुक हो । त्यसैले नेपालले कुनै एउटा शक्तिको पछि लागेर अर्को शक्तिशाली मुलुकसँग सम्बन्ध बिगार्न सक्दैन । हाम्रा लागि दुवै छिमेकी मुलुक समान हुन् भन्ने गरी सन्देश दिनुपर्छ । कसैको थोरै नजिक हुनेबित्तिकै नेपाल असुरक्षित हुन्छ ।

हाम्रा नागरिक भारतीय सेनामा पनि छन्, तनावकै बीच भारत सरकारले ती सैनिकलाई पनि लडाइँमा प्रयोग गरेमा चीनले नेपाललाई हेर्ने दृष्टिकोणमा के असर गर्छ ? 
चीनले नेपालका नागरिक गोरखा भर्तीमा रहेको कुरा राम्रोसँग बुझेको छ । नेपालका नागरिक भारतीय सेनामा रहनु नै चीनका लागि समस्या होइन भन्ने उसको बुझाइ छ । तर, युद्ध नै भएको स्थितिमा नेपाल सरकारले आफ्ना नागरिकलाई कुनै पनि छिमेकी मुलुकको हितविपरीत प्रयोग गर्न दिनुहुँदैन । नेपाल सरकारले भारतीय सेनामा कार्यरत भए पनि आफ्ना नागरिकलाई अर्को छिमेकी मुलुकको विरुद्ध प्रयोग नगर्न जोड दिनुपर्छ । सरकारले भारतको पक्ष र चीनको विरुद्ध, चीनको पक्ष, भारतको विरुद्ध गतिविधि हुन दिनै हुँदैन । त्यसकारण हाम्र्रा नागरिकलाई त्यो मोर्चामा जान दिनुहुँदैन । नेपालको परराष्ट्रनीतिलाई प्रतिकूल असर गर्ने गरी, छिमेकीसँगको सुमधुर सम्बन्धलाई प्रतिकूल असर पर्ने गरी आफ्ना नागरिकलाई प्रयोग नगर्न भारत सरकारसँग अपिल गर्न सक्नुपर्छ ।

नेपालको अहिलेको मौनता
नेपाल मौन बस्ने होइन । संवादबाट समस्याको समाधानका लागि अपिल गर्नुपर्छ । हामीलाई घेरेका छिमेकी देशहरूबीच विवाद बढ्दा मौन बस्नु राम्रो हुँदैन । भोलि द्वन्द्व भएमा त्यसको मारमा हामी पर्छौँ । त्यसैले नेपाल सरकारले सम्भावित खतराप्रति चिन्ता व्यक्त गर्दै समाधानका लागि अपिल गर्नुपर्छ ।

यसअघि पनि नेपालले छिमेकीहरूको यस्तो विवादमा तटस्थ बस्ने गरेको थियो र वार्ताबाट समस्या समाधानको अपिल गर्ने गरेको थियो । अहिले पनि नेपालले भारत र चीनबीच वार्ताबाट समस्या समाधान गर्न अपिल गर्नुपर्छ । सँगै भुटान र चीन सीमा–विवाद पनि वार्ताबाटै समाधान गर्न जोड दिनुपर्छ ।

अहिले चीन र भारतबीच बाहिरबाट हेर्दा जे कारणले तनाव बढिरहेको देखिन्छ, खास कारण यही हो कि यसभन्दा फरक कारण छ ? 
दोक्लाम सीमा–विवाद मूलत चीन र भुटानबीचको समस्या हो । भारत बीचमा उभिनाले आफैँ पनि अप्ठ्यारोमा परेको छ । सीमा विवादका सम्बन्धमा चीन र भुटानबीच २२औँ चरणको वार्ता भइसकेको थियो । तेस्रोे देशको हस्तक्षेपविना वार्ता अगाडि बढ्न पाएको भए, दुवै देशले एक–अर्काको राजधानीमा दूतावास खोल्न सकेको भए तनाव यसरी अघि बढ्ने थिएन । नेपाल–चीन, लाओस–चीनबीच पनि सीमामा समस्या थियो, तर विनातनाव समाधान भयो । त्यसैगरी स्वतन्त्र रूपमा समस्या समाधान गर्न भारतले हस्तक्षेप नगरी वार्ताद्वारा समाधान खोज्न प्रोत्साहित गर्नुपथ्र्यो, अझै पनि गर्नुपर्छ ।

यो तनावको पृष्ठभूमिबारे तपाईंको अध्ययन के छ ? 
त्यो भुटान र चीनको विवादित भूमि हो । भारतले पनि त्यही नै भनेको छ । समस्या पनि ती दुई देशले आपसमा सुल्झाउनुपर्ने हो । भारत मुछिनुपर्ने विषय थिएन । भुटानले चीनमा दूतावास खोल्छु भन्दा भारतले भुटानमा इन्धन, खाद्यान्नलगायत आवश्यक वस्तु रोकिदियो, त्यही कारणले चीनमा नियोग खोल्नुपर्छ भन्ने पक्षले प्रधानमन्त्रीको चुनावमा हा¥यो । यस्तै, चीनले अरू साना १२ वटा देशसँग मैत्रीपूर्ण रूपमा सीमा–विवाद सुल्झाएको छ । तर, चीन र भारतबीच सीमा–विवाद सुल्झिएको छैन । त्यही कारण भारतले चीन र भुटानको सीमा–विवादसमेत सुल्झाउन दिइरहेको छैन । यी तनावको मुख्य कारण हो ।

दोक्लाममा तैनाथ सेना हटाउन चीनले भारतलाई चेतावनी दिइरहेको छ, भारतले पनि त्यस्तै प्रत्युत्तर दिइरहेको छ, यसले भारत–चीनबीचको सम्बन्धलाई कता लैजान्छ ? 
हाम्रा दुई छिमेकबीच द्वन्द्व बढेकोमा नेपालले चिन्ता व्यक्त गर्नुपर्छ । र, नेपालले कसैको पनि पक्ष नलिई सैनिक समाधान होइन, वार्ताबाट समाधान गर भनेर अपिल गर्नुपर्छ । जसरी सन् १९६२ मा नेपाल तटस्थ बसेर संवादका लागि दुवै छिमेकीलाई अपिल गरेको थियो । अहिले पनि त्यस्तै भूमिका देखाउन जरुरी छ ।

विवाद तत्काल साम्य नभएर तनाव बढ्दै जाँदा नेपालले भोग्नुपर्ने समस्या के हुन सक्छ ? 
तनाव बढ्दै जाँदा भारतले आफ्नो सेनामा रहेका नेपाली नागरिकलाई लडाइँमा परिचालन गर्न सक्छ । त्यसक्रममा नेपाली नागरिकको भौतिक क्षति हुन सक्ने खतरा छ । यस्तै, नेपाल र छिमेकीबीचको पारस्परिक सहयोगमा समेत गम्भीर समस्या ल्याउन सक्छ । यस्तै, आर्थिक संकटहरू सिर्जना हुन सक्छ । हाम्रो मुलुकको आयात र निर्यातमा समस्या आउन सक्छ ।

 

सीमाक्षेत्रमा भारत र चीनका सेना आमने–सामने

पछिल्लो अवस्था : दोकलाम क्षेत्रमा चीन र भारत दुवैका सेना तैनाथ छन् । अहिले उनीहरू आमने–सामनेको अवस्थामा छन् । उनीहरूको उपस्थितिले दुई देश युद्धको नजिक रहेको संकेत गर्छ । तर, यी दुई देश साँच्ची युद्धमा गएमा पूरै एसिया मात्र होइन, विश्व नै तानिने लगभग निश्चित छ ।

साँच्चै भिडन्त भए नतिजा कति खतरनाक ?
बिबिसीको समाचार टिप्पणी : चीनसँग युद्ध भए अमेरिका र जापानले भारतलाई कुन हदसम्म सहयोग गर्लान् ? अमेरिकाले भारतलाई साथ दियो भने अहिले आँकलन गरिएकोभन्दा परिणाममा के भिन्नता आउला ? यी प्रश्नमा भारतीयभन्दा चिनियाँ मिडियामा बढी बहस भइरहेको छ ।

यसरी बल्झियो विवाद 
भारत र भुटानसँगको सीमाक्षेत्रमा चीनले सडक विस्तार सुरु गरेपछि पछिल्लो विवाद चर्किएको हो । चीन, भारत र भुटानको त्रिदेशीय सीमाक्षेत्रमा चीनले बनाइरहेको सडकले आफ्नो भूमि मिचिएको भुटानको दाबी छ । यो क्षेत्रमा चीन र भुटानबीच पहिल्यैदेखि सीमाविवाद थियो । चीनले सडक बनाइरहेको भूमि आफ्नो हो भन्ने भुटानको दाबीमा भारतको पनि समर्थन छ । भारत र भुटानबीचको सुरक्षासन्धिअनुसार भुटानको सुरक्षा गर्न भारतीय सेना सो क्षेत्रमा प्रवेश गरेको भारतको दाबी छ । सो सडक निर्माण पूरा भएमा भारतको सुरक्षा जोखिमको २० किलोमिटर क्षेत्र ‘चिकेन नेक’ मा चीनको पहुँच बढ्ने भारतको चिन्ता छ । तर, सो क्षेत्र आफ्नो भएको दाबी गर्दै अविलम्ब पछि हट्न चीनले चेतावनी दिएको छ । भुटान र चीनबीचको विवादमा भारतको हस्तक्षेप अस्वीकार्य हुने पनि चीनको भनाइ छ ।

चीनको चेतावनी 
भारतसँगको सैन्य द्वन्द्वबाट जोगिन चीनले प्रयास गर्नेछ, तर सार्वभौमसत्ताको सुरक्षाका लागि युद्धमा होमिन चीन डराउँदैन । भारतीय सेना बन्दोबस्ती सामग्रीसहित परिचालित भएकाले हामी मौन बस्न मिल्दैन । भारतले सेना फिर्ता नगरेमा दुई देशलाई छुट्याउने लाइन अफ एक्चुअल कन्ट्रोल (एलओएसी)मा ‘अप्रिय’ घटना हुन सक्छ । भारतलाई सन् १९६२ को याद अझै पनि होला भन्ने हाम्रो अपेक्षा छ ।

भारतको जवाफ 
दोकलाम रणनीतिक महत्वको क्षेत्र भएकाले भुटानलाई हेपेर चीनले अतिक्रमण गरेको हो । चीनले सडक बनाउँदा भुटानको भूमि मिचिन्छ र भारतलाई पनि गम्भीर सुरक्षा खतरा निम्तिन्छ । हामी कूटनीतिक पहलद्वारा विवाद अन्त्य होस् भन्ने चाहन्छौँ र प्रयास पनि गर्नेछौँ । तर, सन् १९६२ को युद्धमा भारतले हारेको भनेर सम्झाउने हो भने हामी भन्न चाहन्छौँ– अहिलेको भारत सन् १९६२ को होइन ।

भारतको दाबी 

दोकलाम रणनीतिक महत्वको क्षेत्र भएकाले भुटानलाई हेपेर चीनले अतिक्रमण गरेको भारतको तर्क छ । सडक निर्माणले भुटानको भूमि मिचिने र आफूलाई गम्भीर सुरक्षा खतरा निम्त्याउने भारतको चिन्ता छ । भारतका रक्षामन्त्री अरुण जेट्लीले सन् १९६२ र अहिलेको भारत भारतबीच आकाश–जमिनको अन्तर रहेको टिप्पणी गरेका थिए । १९६२ को युद्धमा चीनले भारतलाई हराएको थियो । भारतले दुई देशबीचको समस्या कुटनीतिक ढंगले समाधानले हुनुपर्नेमा जोड दिँदै आएको छ । यसअघि पनि सिमा विवाद हुँदा कुटनीतिक तहबाट समाधान गरिएको भन्दै भारतले चीनसँगको वार्तालाई जोड दिएको हो । दोकलाम विवादबारे भारतको सत्तारूढ दल भारतीय जनता पार्टी (भाजपा)ले विपक्षी दलहरूसँग बारम्बार छलफल गरेको छ । बेइजिङसँगको तनाब न्यून गर्न र कूटनीतिक तहबाट समस्या समाधान गर्न विपक्षी दलहरुले सरकारलाई सुझाब दिएका छन् । तर, चीनले भारतसँग कुनै सम्झौता नगर्ने र ‘बल दिल्लीको कोर्टमा’ रहेको स्पष्ट पारेको छ । सिमावर्ती क्षेत्रमा देखिएका तनाब अन्त्य गर्न र दुवै देशबीच वार्ता गर्न सन् २०१२ मा संयन्त्र गठन भएको थियो । तर सो संयन्त्रले दोकलामको विवाद समाधानमा कुनै पहल गर्न सकेको छैन ।

चीनको दाबी

सडक निर्माण भइरहेको क्षेत्रमाथि आफ्नो अधिकार रहेको बताउँदै चीनले भुटानी भूभागमा भारतले अनावश्यक हात हालेको आरोप लगाएको छ । चीनले भारतलाई बारम्बार चेतावनी दिदै आएको छ । दुई साताअघि दोकलाममा भारतीय सेना बन्दोबस्ती सामाग्रीसहित परिचालित भएपछि दुई देशलाई छुट्याउने लाइन अफ एक्चुअल कन्ट्रोल (एलओएसी)मा ‘अप्रिय’ घटना हुनसक्ने चीनले चेतावनी दिएको छ । ‘भारतसँगको सैन्य द्वन्द्वबाट जोगिन चीनले प्रयास गर्नेछ, तर सार्वभौमसत्ताको सुरक्षाका लागि युद्धमा होमिन चीन डराउदैन,’ चीनको सरकारी पत्रिका ग्लोबल टाइम्सले यसै साता चेतावनीयुक्त भाषामा लेखेको छ । दोकलामबाट भारतीय फौज फिर्ता नभएसम्म दुई देशबीच वार्ता नहुने अर्को सरकारी सञ्चार माध्यम सिन्हवाले चेतावनी दिएको छ । भारत र चीनबीच ३४८८ किलोमिटर लामो सीमा छ । सीमा विवादका कारण दुई देशबीच सन् १९६२ मा युद्धसमेत भएको थियो । सन् १९६२ को युद्ध स्मरण गर्न बेइजिङले दिल्लीलाई चुनौती समेत दिएको छ । अहिलेको चीन त्यतिवेलाको भन्दा कैयाँै गुणा शक्तिशाली भएको बेइजिङको भनाइ छ । सडक परियोजनामा हस्तक्षेप गरेर भारतले भुटानको सार्वभौमसत्तालाई नजरअन्दाज गरेको आरोप चीनको आरोप छ । सीमा क्षेत्रमा शान्ति कायम राख्न भारतीय सेना विनासर्त पछाडि हट्नुपर्ने चीनको माग छ ।

दबाबमा भुटान 

भुटानले पनि सडक निर्माण कार्य तत्काल रोक्न चीनसँग आग्रह गरेको छ । सडक निर्माणले दुई देशबीच विगतमा भएका सम्झौता उल्लंघन गरेको थिम्पुले जनाएको छ । चीनको सडक निर्माण कार्य दुई देशबीचको सम्झौताविपरीत भएको दिल्लीका लागि भुटानका राजदूत भेटसोप नामग्याल बताउछन् । पछिल्लो समयमा बेइजिङले सीमा विवादका विषयमा थिम्पुसँग प्रत्यक्ष रूपमा ‘डिल’ गर्न प्रयासरत छ । भुटानको सार्वभौमसत्ताको विषय उठाएर यतिबेला दुबै देशले थिम्पुलाई आफूतर्फ फर्किन दबाब दिएका छन ।

चीनको ‘सेफ्टी एडभाईजरी’ 
विवाद बढिरहदा चीनले भारत भ्रमणमा रहेका आफ्ना नागरिकलाई ‘सेफ्टी एडभाईजरी’ जारी गरेको छ । नयाँ दिल्लीस्थित चिनियाँ दूताबासले आफ्ना नागरिकका लागि एडभाइजरी जारी गरेको हो । भारत भ्रमण गर्ने चिनियाँ नागरिकलाई त्यहाँको सुरक्षा अवस्थाबारे विशेष ध्यान दिन र आवश्यक साबधानी अप्नाउन दूताबासले अनुरोध गरेको छ । दूताबासल जारी गरेको यो सूचना चेतावनी नभएर ‘परमार्श’ मात्र भएको चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका अधिकारीहरुले बताएका छन् । यसैबीच, चीनको ग्लोबल टाइम्सले भारतमा सञ्चालित चिनियाँ कम्पनीहरुमा चीनविरोधी गतिविधि हुन सक्ने भन्दै सावधान अपनाउन आग्रह गरेको छ । त्यस्तै चिनियाँ कम्पनीहरुले भारतमा लगानी रोक्नु पर्ने सुझाब सो पत्रिकामा उल्लेख छ ।

भारतीय सेनाको शक्ति
भारतले तीब्र गतिमा आफ्नो सैन्य क्षमता बृद्धि गरिरहेको छ । उत्तरको शक्तिशाली मुलुक चीनबाट हुन सक्ने खतराको मुकाबिला गर्न उनले आणविक क्षमतामा पनि बृद्धि गरेको छ । भारतले पछिल्लो समयमा विकसित गरेको व्यालिष्टिक मिसाईल कार्यक्रम चीनले आँकल गरे जस्तो कम्जोर छैन । भारतको दक्ष हवाई, वायु र जलसेना छ । ग्लोबलफायरका अनुसार भारतको सेना विश्वमै तेस्रो ठूलो शक्तिशाली छ । भारतले पूर्वमा चीन र पश्चिममा पाकिस्तानबाट बारम्बारको खतरा सामना गरेकोले उसले सुरक्षा स्थिति मजबुद बनाएको छ ।

चीन उत्तेजित देखिएको छ,  भारतले कूटनीतिक समाधान खोजेको छ

भारत र भुटानको सम्बन्ध नै विशेष छ । भुटानले आफ्नो सुरक्षा–नीतिमा समेत भारतको भूमिकालाई स्थापित गरेको छ । अहिलेको तनाव भुटान–चीनको सीमा विवादबाट सुरु भएको हो । भुटानको सुरक्षासमेत आफ्नो जिम्मेवारी रहेको भन्दै भारत पुगेपछि यो परिस्थिति बनेको हो ।

चीन र भारतबीच यसअघि पनि यस्ता असमझदारी रहँदै आएका छन् । कतिपय घटनाले खासै चर्चा पनि पाएनन् किनकि त्यस्ता समस्या दुवै देशले कूटनीतिक रूपमा सुल्झाउँदै आएका थिए । अहिले तनाव बढेको छ, तैपनि दुवै देश त्यही दिशातिर जान्छन् भन्ने देखिन्छ । यही घटनाले युद्धको रूप लिइहाल्ने स्थिति देखिँदैन ।

सीमा मामलामा पछिल्लो समय चीन निकै महत्वाकांक्षी देखिएको छ । यता भारतले त्यसलाई आफ्नो सुरक्षा संवेदनशीलतासँग जोडेर हेरेको छ । तर, चीन यसपटक बढी उत्तेजित भएर प्रस्तुत भयो । भारतले भने पहिलेजस्तै कूटनीतिक रूपमा समाधान खोज्ने पहल गरिरहेको देखिन्छ ।

यस्तो स्थितिमा नेपालले दुवै देशलाई मिलेर जान अपिल गर्नुपर्छ । तनाव नबढाउन अपिल गर्नुबाहेक नेपालसँग विकल्प छैन । जहाँसम्म भारतीय सेनामा रहेका गोर्खा सैनिक भोलि चीनसँगको लडाइँमा परिचालन गरिए के गर्ने भन्ने चासो छ, यो विषयमा हामी स्पष्ट हुनुपर्छ– उनीहरू भारतीय सैनिक हुन्, त्यहाँ जागिर खान गएका हुन् । भारत सरकारले आफ्नो सेनालाई आफूअनुकूल परिचालन गर्न सक्छ । यसले नेपाल–चीनबीचको सम्बन्धमा असर गर्दैन ।

चीन र भुटानले वार्ता गरिरहेको वेला भारत अघि सर्दा बिग्रियो

नेपालले यस्तो वेला लिनुपर्ने नीति असंलग्नताको नै हो । हामीले घटनामा भइरहेका यथार्थ अपडेट लिनुपर्छ, तर पक्ष वा विपक्षमा धारणा बनाउन हुँदैन ।

अहिले विवादित भनिएको भूमि चीन र भुटानको आन्तरिक मामला हो । त्यसमा भारत मुछिन पुग्यो । खासमा सीमा विवाद मिलाउन भुटान र चीनबीच विभिन्न चरणमा छलफल भइरहेको थियो । र, विवाद मिल्न लागेको थियो । मिल्नै लागेको वेला यो घटना भएको छ ।

चीनले सडक बनाउँदा विवाद भएको हो भने सुरुमा कूटनीतिक संवादबाट समाधान निकाल्नुपर्ने थियो, तर ठीक उल्टो घटना भएको छ । खासगरी पछिल्लोपटक निर्माण भएको अमेरिका, जापानसहितको गठबन्धनको पक्षमा लागेर यो क्षेत्रको शक्तिराष्ट्र म हो भन्ने देखाउन भारत चाहन्छ । गठबन्धनबाट सुविधा लिने रणनीतिमा भारत देखिन्छ ।

दोकलाम क्षेत्र भारत र चीन दुवैका लागि रणनीतिक महत्वको स्थान हो । तैपनि दुवै मुलुक थप तनाव बढाउने पक्षमा देखिँदैनन् । युद्धमा जाँदा दुवैलाई फाइदा हुनेछैन । त्यस्तो अवस्थामा दुवैले ‘विन–विन’को वातावरण बनाएर कूटनीतिक संवादबाट समाधान गर्छन्, गर्नुपर्छ ।