ब्ल्याक होलहरू घना खगोलीय पिण्डहरू हुन्, जसको गुरुत्वाकर्षण यति बलियो हुन्छ कि तिनीहरूले कुनै पनि चीज, प्रकाशलाई समेत, त्यसबाट उम्कन दिदैनन् । ब्ल्याक होलको गुरुत्वाकर्षण प्रभावको सीमा पार गर्ने कुनै पनि चीज ब्ल्याक होलमा पर्नेछ। यो गहिरो, बाक्लो खाडल भित्र, यो फेरि कहिल्यै देखिने छैन।

ब्रह्माण्डमा ब्ल्याक होलहरू यहाँ र त्यहाँ फैलिएका छन्। केही साना ब्ल्याक होलहरू हाम्रो मिल्की वे जस्ता आकाश गंगाहरूमा अनियमित रूपमा छरिएका छन् भने अन्य ठूला ब्ल्याक होलहरू, जसलाई ‘सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होल’ भनिन्छ, आकाशगंगाहरूको केन्द्रहरूमा अवस्थित हुन्छ। तिनीहरूको वजन हाम्रो सूर्यको द्रव्यमानको दस लाखदेखि एक अरब गुणा भन्दा बढी हुन्छ।

त्यसोभए तपाईं सोचिरहनुभएको हुन सक्छ, खगोलविद्हरूले कसरी सम्भवतः केहि अँध्यारो र यति ठूलो देख्न सक्छन् ? म एक खगोलविद् हुँ, जसले हाम्रो ब्रह्माण्डमा बनेको पहिलो ‘सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होल’हरूको अध्ययन गर्छ। म बुझ्न चाहन्छु कि ब्ल्याक होल कसरी बन्छन् र तिनीहरू कस्तो प्रकारको खगोलीय वातावरणमा बढ्छन्।

ब्ल्याक होलले आफ्नो जीवन कसरी सुरु गर्छ भन्ने बारे कुरा गरौं। दुई प्रसिद्ध वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्स्टाइन र कार्ल स्वार्जस्चाइल्डले पहिलो पटक ब्ल्याक होलको विचार प्रस्तुत गरेका थिए। तिनीहरूले सोचेका थिए कि जब एक विशाल ताराको मृत्यु हुन्छ, यसको कोर संकुचन जारी रहन्छ, जबसम्म यो आफ्नै वजनमा पतन हुँदैन। यसलाई हामी खगोलविद्हरूले ‘स्टेलर मास ब्ल्याक होल’ भन्छौं, जुन तुलनामा यो धेरै सानो छ भनी भन्ने अर्को तरिका हो।

तारकीय द्रव्यमानका ब्ल्याक होलहरू हाम्रो सूर्यभन्दा केही गुणा मात्र ठूलो हुन्छन्। यद्यपि, ‘सुपरमासिभ ब्ल्याक होल’हरू भने थप रहस्य हुन्। तिनीहरू हाम्रो सूर्य भन्दा लाखौं गुणा भारी छन्। केही वैज्ञानिकहरूले ‘सुपरमासिभ ब्ल्याक होल’ हरू एकैसाथ धेरै ताराहरूको टक्कर र पतनबाट बनेको ठान्छन् जबकि अरूहरूले सोच्छन् कि तिनीहरू अरबौं वर्ष अघि बढ्न थालेको हुन सक्छ। ब्ल्याक होल कस्तो देखिन्छ ? अधिकांश समय तिनीहरू सक्रिय रूपमा बढ्दैनन्, त्यसैले तिनीहरू अदृश्य हुन्छन्। तर हामी भन्न सक्छौं कि तिनीहरू त्यहाँ छन् किनभने ताराहरू अझै पनि तिनीहरूको वरिपरि घुम्न सक्छन्, जसरी पृथ्वीले सूर्यको वरिपरि घुम्छ।

जब कुनै चीजले कुनै अदृश्य वस्तुलाई तीव्र गतिमा परिक्रमा गरिरहेको हुन्छ, वैज्ञानिकहरूले महसुस गर्छन् कि बीचमा ठूलो ब्ल्याक होल हुनुपर्छ। यो हाम्रो सबैभन्दा नजिकको ‘सुपरमासिभ ब्ल्याक होल’ को मामला हो, जुन ग्यालेक्सीको केन्द्रमा अवस्थित छ । त्यो तपाईंबाट आँखाबाट लाखौं माइल टाढा रहेको छ । यस बीचमा जब भोको ब्ल्याक होलले ग्यालेक्सीमा ग्याँस खाइरहेको हुन्छ, तपाईले ब्ल्याक होलको वरिपरि एक्स–रे, अप्टिकल लाइट र इन्फ्रारेड प्रकाशको चम्किलो औंठी नदेखे सम्म त्यो ग्यासलाई तताउँछ। एक पटक यसको सबै इन्धन प्रयोग गरिसके पछि प्रकाश फेरि एक पटक निभ्छ र यो अदृश्य हुन्छ। सबैभन्दा प्रसिद्ध ‘सेतो रेखा’ हरू मध्ये एक फिल्म ‘इन्टरस्टेलर’ मा देखाइएको ब्ल्याक होलको छवि हो। त्यो चलचित्रमा तिनीहरूले सक्रिय रूपमा बढ्दो ब्ल्याक होलमा झर्ने ग्यासको सेतो तातो, चम्किलो औंठीहरू देखाउन खोजिरहेका थिए।

वास्तविक जीवनमा हामीले यिनीहरूलाई यति नजिकबाट हेर्ने मौका पाउँदैनौं। वास्तविक ब्ल्याक होल वरपरको औंठीको सबैभन्दा राम्रो छवि घटना होराइजन टेलिस्कोपबाट आउँछ, जसले वैज्ञानिकहरूलाई एम २८ भनिने ग्यालेक्सीको केन्द्रमा रहेको सुपरमासिभ ब्ल्याक होल देखाउँछ। यो तपाईंलाई धमिलो लाग्न सक्छ । तर यो वास्तवमा टाढाबाट लिइएको सबैभन्दा स्पष्ट छवि हो।

ब्रह्माण्डमा धेरै प्रकारका ब्ल्याक होलहरू छन्। केहि साना र अदृश्य हुन्छन् र केहि विशाल आकारमा बढ्छन्, आकाशगंगा भित्र केहि खाइरहेको हुन्छन । तर चिन्ता नगर्नुहोस्, ब्ल्याक होलले ब्रह्माण्डको सबै कुरा मात्र चुस्न सक्दैन्  । अन्ततः त्यहाँ ब्ल्याक होलको नजिक केहि पनि हुनेछैन, जुन यसमा पर्न सक्छ र यो फेरि गायब हुनेछ।